strona główna baza prawa podatkowego . . . bilans w rachunkowościbilans w rachunkowości

Bilans w rachunkowości

Komentarz stanowi analizę instytucji bilansu w rachunkowości. Przedstawiono zakres danych prezentowanych w bilansie; podstawowe zasady wyceny i prezentacji składników bilansu; formy prezentacji, treść i schematyczny układ bilansu. Dokonano analizy problematyki sporządzania bilansu na inną datę niż dzień kończący rok obrotowy, prezentacji w bilansie aktywów i zobowiązań finansowych, odpisów z zysku netto w ciągu roku obrotowego czy funduszy specjalnych w bilansie.

Zakres danych prezentowanych w bilansie

Na mocy ustawy o rachunkowości [[a]] został wprowadzony do polskiego systemu prawa anglosaski model sposobu prezentacji sprawozdań, wedle którego najpierw podaje się dane na dzień kończący bieżący rok obrotowy, a następnie na dzień kończący poprzedni rok obrotowy. W bilansie wykazywane są zatem dane na dwa momenty bilansowe, dzięki czemu możliwe jest spełnienie wymogów porównywalności sprawozdań finansowych. W sytuacji, gdyby doszło do zakłócenia porównywalności konieczne byłoby ujawnienie w ,,Dodatkowych informacjach i objaśnieniach” wszelkich dokonanych w danym roku obrotowym zmian polityki rachunkowości oraz podanie informacji liczbowych, które zapewniałyby porównywalność danych sprawozdania finansowego ze sprawozdaniem za poprzedni rok obrotowy.

Bilans sporządzony na inną datę niż dzień kończący rok obrotowy

Na podstawie art. 45 ust. 1 RachU* bilans może być sporządzony na inną datę niż dzień kończący rok obrotowy. Pojawia się wówczas jednak problem, do jakiego okresu poprzedniego należy się odnieść w bilansie. Według art. 46 ust. 1a RachU* w przypadku, gdy bilans zestawiany jest na inną datę niż dzień kończący rok obrotowy w bilansie wykazuje się stany aktywów i pasywów na ten dzień oraz na dzień kończący rok obrotowy bezpośrednio poprzedzający ten dzień bilansowy.

Podstawowe zasady wyceny i prezentacji składników bilansu

Podstawową zasadą, którą powinno się stosować przy sporządzaniu bilansu, jest wycena i prezentacja w bilansie składników aktywów i pasywów zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości i przyjętą przez daną jednostkę polityką rachunkowości. Bilans należy zestawić metodą netto, czyli w przypadku jednostek kontynuujących działalność aktywa ujmuje się w wartości księgowej, uwzględniając odpisy pomniejszające ich wartość:

a) odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe w przypadku środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych (art. 32* i 33 RachU*);

b) odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartości odnoszące się do składników aktywów trwałych (art. 28 ust. 7 RachU*);

c) odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości dotyczących rzeczowych składników obrotowych oraz należności (art. 34 ust. 5 RachU*, art. 35b RachU*, art. 28 ust. 1 pkt 7 RachU*).

W rozdziale 4 ustawy o rachunkowości[[a]]  zostały natomiast przedstawione szczegółowe zasady wyceny poszczególnych składników bilansu.

Prezentacja w bilansie aktywów i zobowiązań finansowych

Jedna z podstawowych zasad rachunkowości (art. 7 ust. 3 RachU*) stanowi o braku możliwości kompensowania różnych co do rodzaju składników aktywów i pasywów. Jednakże na podstawie art. 46 ust. 2a RachU* jednostka ma prawo kompensować aktywa finansowe i zobowiązania finansowe i prezentować je metodą netto w bilansie. Konieczne jest jednak spełnienie przez dany podmiot gospodarczy następujących warunków:

a) posiadanie przez jednostkę bezwarunkowego prawa do kompensaty aktywów i zobowiązań danego rodzaju oraz

b) zamiar rozliczenia w kwocie netto aktywów i zobowiązań finansowych albo zamiar jednoczesnego wydania składnika aktywów finansowych i rozliczenia zobowiązań finansowych.

Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego

W przypadku, gdy w ciągu roku dokonywane są przez jednostkę odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego, zgodnie z art. 46 ust. 3 RachU* należy ujawnić informację o tym fakcie w odrębnej pozycji pasywów bilansu: ,,Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)” – pozycja A IX pasywów. Jednocześnie pełna kwota wyniku finansowego wygenerowanego w bieżącym roku obrotowym powinna być zaprezentowana w pozycji: ,,Zysk (strata) netto”.

Możliwość wypłaty zaliczek z zysku netto istnieje tylko wtedy, gdy przewidziane jest to w odrębnych przepisach prawnych regulujących zasady funkcjonowania podmiotów w określonej formie prawnej prowadzenia działalności gospodarczej. W polskim systemie prawnym taka możliwość została przyznana spółkom z o.o. i spółkom akcyjnym na postawie art. 195 § 1 KSH* oraz art. 349 § 2 KSH*. W odniesieniu do tych osób prawnych dopuszczalne jest wypłacanie zaliczek na poczet dywidendy w trakcie roku obrotowego, jeżeli:

a) sprawozdanie za ostatni rok obrotowy wykazuje zysk;

b) spółka ma wystarczające środki na wypłatę;

c) umowa (statut) spółki upoważnia zarząd do wypłaty wspólnikom (akcjonariuszom) zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy za rok obrotowy.

Dywidendy czyli udziały w zysku stanowią formę wynagrodzenia właścicieli z tytułu zaangażowania kapitałowego w daną jednostkę gospodarczą. W praktyce często pobierają oni w ciągu roku zaliczki na poczet przyszłych zysków.

Fundusze specjalne w bilansie

Wszystkie fundusze tworzone w danej jednostce gospodarczej na podstawie odrębnych przepisów, które nie są zaliczane do kapitału (funduszu) własnego jednostki, powinny zostać wykazane w pasywach bilansu, w grupie zobowiązań jako ,,Fundusze specjalne”. Dotyczy to w szczególności Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych tworzonego obligatoryjnie we wszystkich podmiotach zatrudniających co najmniej 20 osób w przeliczeniu na pełne etaty. Poza tym wskazać należy