strona główna baza prawa podatkowego . . . działalność operacyjna w rachunkowościdziałalność operacyjna w rachunkowości

Działalność operacyjna w rachunkowości

Pojęcie działalności operacyjnej odnosi się do działalności podstawowej jednostki, czyli działalności wynikającej z umowy czy statutu. W zależności od charakteru jednostki, obszaru w którym funkcjonuje, a także celów statutowych działalność ta może obejmować procesy produkcyjne, wytwarzanie usług lub działalność handlową. Działalność operacyjna jednostki jest głównym źródłem jej przychodów oraz kosztów. Różnica pomiędzy tymi wartościami daje obraz efektywności działalności gospodarczej prowadzonej przez jednostkę.

W ustawie o rachunkowości występują dwa odmienne sposoby postrzegania działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej jednostki, wynikające z dwóch odmiennych koncepcji klasyfikacji poszczególnych zdarzeń gospodarczych. Pierwszy sposób prezentuje rachunek zysków i strat, który podporządkowany jest większości przepisów ustawy o rachunkowości. Natomiast rachunek przepływów pieniężnych wymaga innego podejścia do klasyfikacji działalności jednostki, tj. poprzez pryzmat obszarów, w których generowane są przepływy pieniężne. W wyniku takiego rozróżnienia, obszary działalności wykazywane w rachunku zysków i strat nie są zatem tożsame z obszarami działalności w rachunku przepływów pieniężnych. Istotne jest zatem zrozumienie różnić w traktowaniu poszczególnych zdarzeń gospodarczych przy konstruowaniu obu rodzajów rachunku.

Rachunek zysków i strat opisuje zdarzenia, które zaszły w danym okresie biorąc pod uwagę wielkości księgowe, czyli przychody i koszty, które dotyczą tego okresu. Oznacza to, że pod uwagę brane są zarówno zdarzenia o charakterze pieniężnym w okresie bieżącym, jak i takie, których efekt pieniężny miał miejsce w okresie poprzedzającym, nastąpi dopiero w przyszłości albo nigdy nie wygeneruje przepływu pieniężnego.*

Wiele operacji ekonomicznych wiąże się z wydatkiem lub wpływem pieniędzy, choć nie muszą mieć odzwierciedlenia w wyniku finansowym. Są przykładowo zjawiska widoczne tylko w bilansie, jak zakup majątku, emisja akcji, zaciągnięcie kredytu. Jednocześnie są operacje, które nie mają charakteru pieniężnego w danym okresie, a istnieje obowiązek wykazania ich w rachunku zysków i strat za ten okres. Dotyczy to przykładowo tzw. niezrealizowanych odsetek i różnic kursowych, mających charakter niepieniężny i będących jedynie efektem księgowych zapisów związanych z wyceną aktywów czy pasywów lub dopisaniem odsetek do części głównej należności czy zobowiązań. Zatem w rachunku przepływów pieniężnych nie zostaną uwzględnione takie zdarzenia księgowe jak np.:

- przelew między kasą a rachunkiem bankowym,

- przeksięgowanie środka trwałego w budowie na stan środków trwałych,

- zamiana kredytu krótkoterminowego na długoterminowy,

- konwersja zobowiązań przedsiębiorstwa wobec wierzycieli na akcje czy udziały tego przedsiębiorstwa,

- przekazanie zysku na kapitał zapasowy.*

Rachunek zysków i strat

Zgodnie z przepisem art. 42 ust. 2 ustawy o rachunkowości wynik działalności operacyjnej stanowi różnicę między przychodami netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zwiększeń lub zmniejszeń, bez podatku od towarów i usług, oraz pozostałymi przychodami operacyjnymi a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia albo cenach nabycia, albo zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów ogólnych zarządu, sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz pozostałych kosztów operacyjnych.

Przychody operacyjne dzieli się zazwyczaj na przychody netto ze sprzedaży produktów i przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów. W ramach kosztów operacyjnych należy wymienić takie koszty jak:

- amortyzacja,

- zużycie materiałów i energii,

- usługi obce,

- podatki i opłaty, w tym podatek akcyzowy,

- wynagrodzenia,

- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,

- pozostałe koszty rodzajowe,

- wartość sprzedanych towarów i materiałów.

Pozostała działalność operacyjna to działalność związana pośrednio z podstawową działalnością operacyjną jednostki. Pod pojęciem pozostałych kosztów operacyjnych rozumie się w szczególności koszty powstałe w wyniku:

1. sprzedaży, darowizny, nieodpłatnego przekazania, likwidacji (zbycia) środków trwałych, środków trwałych w budowie i wartości niematerialnych i prawnych, nieruchomości i wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji,
2. aktualizacji wartości aktywów niefinansowych,
3. utworzenia rezerw, z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych,
4. działalności socjalnej, utrzymania obiektów socjalnych,
5. zapłaty odszkodowań, kar grzywien, kosztów postępowania spornego i egzekucyjnego,
6. przekazania nieodpłatnego, w tym w wyniku darowizn aktywów.

Natomiast za pozostałe przychody operacyjne uważa się przychody powstałe w wyniku:

1. sprzedaży, darowizny, nieodpłatnego otrzymania, likwidacji (zbycia) środków trwałych, środków trwałych w budowie i wartości niematerialnych i prawnych, nieruchomości i wartości niematerialnych i prawnych zaliczanych do inwestycji,
2. otrzymania dotacji, subwencji i dopłat,
3. odpisania zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych,
4. rozwiązania rezerw, z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych,
5. korekt odpisów aktualizacyjnych zwiększających wartość aktywów niefinansowych, które stanowiły odpisy aktualizujące ich wartość z tytułu utraty wartości,
6. przychodów z działalności socjalnej,
7. otrzymania nieodpłatnego, w tym w drodze darowizn aktywów,
8. otrzymania odszkodowań, kar grzywien,
9. rozliczenia międzyokresowego przychodów równolegle do odpisów amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych otrzymanych nieodpłatnie lub na których sfinansowanie otrzymano środki pieniężne,
10. odpisu ujemnej wartości firmy,
11. ujawnienia nierozliczonych nadwyżek aktywów.*

Wyniki działalności operacyjnej w rachunku zysków i strat mogą być prezentowane w dwóch wariantach: kalkulacyjnym i  porównawczym. Wariant kalkulacyjny dzieli koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów na wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszt wytworzenia sprzedanych produktów, koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu. Wariant porównawczy prezentuje koszty działalności operacyjnej według rodzajów, a w przychodach uwzględnia zmiany stanu produktów i koszty wytworzenia świadczeń na własne potrzeby.

Wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat (fragment)

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym:

- od jednostek powiązanych

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:

- jednostkom powiązanym

I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów

II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A-B)

D. Koszty sprzedaży

E. Koszty ogólnego zarządu

F. Zysk (strata) ze sprzedaży (C-D-E)

G. Pozostałe przychody operacyjne

I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Dotacje

III. Inne przychody operacyjne

H. Pozostałe koszty operacyjne

I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych

III. Inne koszty operacyjne

I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H)

Wariant porównawczy rachunku zysków i strat (fragment)

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, w tym:

- od jednostek powiązanych

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)

III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki

IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty działalności operacyjnej

I. Amortyzacja

II. Zużycie materiałów i energii

III. Usługi obce

IV. Podatki i opłaty, w tym:

- podatek akcyzowy

V. Wynagrodzenia

VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

VII. Pozostałe koszty rodzajowe

VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B)

D. Pozostałe przychody operacyjne