strona główna baza prawa podatkowego . . . kapitał własny w rachunkowościkapitał własny w rachunkowości

Kapitał własny w rachunkowości

Komentarz stanowi wyczerpującą analizę instytucji kapitału własnego w rachunkowości. Scharakteryzowano podstawowe elementy kapitału własnego w jednostce. W tym kontekście przedstawiono również problematykę kosztów emisji akcji, konwersji wierzytelności na udziały, dopłat wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kapitału własnego w sytuacji zagrożenia kontynuowania działalności przez jednostkę.

Podstawowe elementy kapitału własnego jednostki

Ustawodawca w art. 36 ust. 1 RachU* wymaga, aby kapitały (fundusze) własne ujmować w księgach rachunkowych z podziałem na ich rodzaje i według zasad określonych przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy o utworzeniu jednostki. Oznacza to, że dana jednostka gospodarcza, określając strukturę kapitału własnego musi uwzględnić poza ustawą o rachunkowości również odrębne regulacje prawne (w zależności od jej formy prawnej).

Generalnie kapitał własny można podzielić na:

1). kapitał, który pochodzi od właścicieli, inwestorów (czyli wspólników, akcjonariuszy, udziałowców);

2). pozostałe elementy kapitału, będące efektem działań jednostki w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej.

1). Do kapitałów pochodzących bezpośrednio od inwestorów – kapitałów własnych należy zaliczyć:

a). Kapitał podstawowy, który w zależności od formy organizacyjno-prawnej danej jednostki przyjmuje różną postać.

Zgodnie z art. 308 KSH* w spółce akcyjnej występuje kapitał zakładowy wynoszący co najmniej 100 000 zł, a wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał zakładowy dzieli się na udziały o równej lub nierównej wartości nominalnej, powinien wynosić co najmniej 5 000 zł, a wartość nominalna udziału nie może być mniejsza niż 50 zł (art. 152 KSH* i 154 KSH*).

W spółkach osobowych tworzony jest kapitał zakładowy lub właścicieli. Poza spółką komandytowo-akcyjną, w odniesieniu do której została określona wymagana minimalna wysokość kapitału zakładowego wynosząca 50 000 zł (art. 126 KSH*), ustawodawca nie stawia przed wspólnikami spółek osobowych żadnych kwotowych warunków. Umowa spółki określa wkłady wnoszone przez wspólników i ich wartość. W razie wątpliwości przyjmuje się, że wkłady wspólników są równe. Wkład może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki (art. 48 KSH*).

W spółdzielniach mamy natomiast do czynienia z funduszem udziałowym, a w przedsiębiorstwach państwowych z funduszem założycielskim.

b). Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wartość ujemna)

Zadeklarowane, ale niewniesione wkłady kapitałowe, ujmuje się jako należne wkłady na poczet kapitału podstawowego jako wielkość ujemną.

c). Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

Nabyte udziały lub akcje własne należy wycenić w cenie nabycia i wykazać w kwocie ujemnej w kapitale własnym*.

2). Drugą grupę składników kapitału własnego stanowią tzw. kapitały samofinansowania. Wskazać należy w tym miejscu następujące elementy:

a). Kapitał zapasowy (w przedsiębiorstwach państwowych i samorządowych nosi nazwę funduszu przedsiębiorstwa, a w spółdzielniach funduszu zasobowego)

W spółkach z ograniczoną osobowością i spółkach osobowych tworzony jest fakultatywnie, zgodnie z postanowieniami umowy spółki.

Natomiast w spółce akcyjnej kapitał zapasowy tworzony jest obligatoryjnie. Na kapitał ten przekazywane jest co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy, do czasu gdy kapitał ten nie osiąganie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego. Poza tym do kapitału zapasowego należy przelewać nadwyżki osiągnięte przy emisji akcji uiszczane przez akcjonariuszy w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom, jeżeli dopłaty te nie są wykorzystywane na wyrównanie nadzwyczajnych odpisów lub strat (art. 396 KSH*).

Kapitał zapasowy przeznaczany jest przede wszystkim na pokrycie straty.

b). Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

Kapitał ten zwiększają kwoty z tytułu aktualizacji wyceny rzeczowych składników majątku trwałego, różnice z wyceny inwestycji długoterminowych do wyższych od cen nabycia cen rynkowych. Zmniejszają natomiast korekty wcześniejszych aktualizacji oraz rozliczone różnice z wyceny w przypadku zbycia lub dekapitalizacji składników uprzednio aktualizowanych*.

c). Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

Tworzone są na podstawie statutu lub umowy spółki. Przeznacza się je na szczególne cele lub na pokrycie straty.

d). Zysk (strata) z lat ubiegłych

Jest to nierozliczony zysk lub strata z lat ubiegłych

e). Zysk (strata) netto

Wynikiem z działalności jednostki stanowi zysk lub strata. Jest to różnica między przychodami a kosztami. Jeżeli przychód przewyższa koszt jednostka wypracowuje zysk, natomiast w przeciwnej sytuacji ponosi straty. Zysk pomniejszony o obowiązkowe odpisy, np. z tytułu podatku dochodowego to zysk netto*.

Można również podzielić kapitał własny na trzy grupy z punktu widzenia źródeł jego powstania:

a). składniki kapitału własnego wynikające z decyzji inwestorów

- wniesienie kapitału –kapitał podstawowy oraz częściowo kapitał zapasowy w spółkach akcyjnych,

- przeznaczenie zysków na kapitał własny – kapitał zapasowy, pozostałe kapitały rezerwowe;

b). składniki kapitału pochodzące z aktualizacji wyceny (kapitał z aktualizacji wyceny);