strona główna baza prawa podatkowego . . . potrącenie zobowiązania podatkowegopotrącenie zobowiązania podatkowego.

Potrącenie zobowiązania podatkowego.

Komentarz stanowi wyczerpującą analizę instytucji potrącenia zobowiązania podatkowego, która stanowi jeden ze sposobów wygasania zobowiązań podatkowych. Wyjaśniono, czym jest potrącenie. Scharakteryzowano zakres podmiotowy i przedmiotowy, przesłanki i tryb dokonania potrącenia. Szczegółowo omówiono tytuły prawne potrącenia.

Czym jest potrącenie?

Potrącenie stanowi w prawie podatkowym jeden ze sposobów wygasania zobowiązań podatkowych. Jest to instytucja wywodząca się z prawa cywilnego, uregulowana w Kodeksie cywilnym z 1964r. (zob. art. 498 i nast. KC)[[a]] . Istotą potrącenia (kompensaty) jest redukcja wzajemnych wierzytelności (długów) dwóch podmiotów, w wyniku czego wzajemne zobowiązania wygasają do wysokości niższej z potrącanych wierzytelności. Potrąceniu podlegają zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe wraz z odsetkami w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (art. 64 OrdPU*) oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego (art. 65 OrdPU*.).

Potrącenie może być jednak dokonane tylko z wierzytelnościami podatnika wynikającymi z określonych w tych przepisach tytułów prawnych. Nie można dokonać potrącenia zaległości w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa z wierzytelnościami przysługującymi podatnikowi wobec jednostek samorządu terytorialnego, i odwrotnie. W orzecznictwie i doktrynie zgodnie przyjmuje się, że do potrącenia podatkowego stosuje się tylko przepisy OrdPU[[a]] .

„Instytucja potrącenia jest jednym ze sposobów wygasania zobowiązań. Wygasanie zobowiązań podatkowych przez potrącenie przypomina kompensatę wierzytelności cywilnoprawnych. Nie należy jednak utożsamiać instytucji potrącenia występujących w tych gałęziach prawa, mimo pewnych zewnętrznych podobieństw pomiędzy nimi. Potrącenie w prawie podatkowym może być realizowane tylko przy spełnieniu warunków określonych w Ordynacji podatkowej. Przepis art. 40 § 2* Kodeksu cywilnego określający zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowiązania państwowych osób prawnych może stanowić podstawę ewentualnych roszczeń o zaspokojenie wierzytelności przed sądami powszechnymi, nie pozostając jednakże w żadnym związku z treścią art. 64 § 2* Ordynacji podatkowej stanowiącego o potrąceniu zaległości podatkowej podatnika z wierzytelności państwowej jednostki budżetowej”*

Przesłanki dokonania potrącenia

Aby mogło dojść do potrącenia muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki: wierzytelność podatnika wobec Skarbu Państwa musi być: wzajemna, bezsporna i wymagalna. Wzajemność oznacza, że podatki stanowiące dochód budżetu państwa potrącane są z wierzytelności wobec Skarbu Państwa, a podatki lokalne – z wierzytelności wobec konkretnych jednostek samorządu terytorialnego. Bezsporność oznacza, że wynika ona z prawomocnego orzeczenia sądu lub organu administracji albo jest niekwestionowana przez dłużnika (nie może być przedmiotem postępowania sądowego). ,,Bezsporność wierzytelności występuje wówczas, gdy żadna ze stron nie kwestionuje nie tylko jej istnienia, ale również wielkości i terminu płatności”*

 „Bezsporną jest wierzytelność wynikająca z prawomocnych wyroków sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych, z ugody zawartej pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem, wierzytelność uznana przez dłużnika czy wynikająca z wykonywanych w sposób nie budzący zastrzeżeń umów cywilnoprawnych”*

Wymagalność oznacza, że dla wierzytelności upłynął termin zapłaty i można go dochodzić na drodze prawnej.

W przypadku potrącenia dokonywanego z wierzytelności podatnika wobec jednostki budżetowej dodatkowo muszą zostać spełnione dwa warunki:

1) wierzytelność przysługuje podatnikowi z tytułu robót budowlanych, dostaw lub usług wykonanych przez niego w trybie przepisów o zamówieniach publicznych,

2) potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z tej wierzytelności, co oznacza, że przedmiotem potrącenia może być jedynie wierzytelność podatnika z tytułu wykonanych przez niego usług (wierzytelność własna), nie zaś wierzytelności nabyta przez tego podatnika od innego podmiotu (art. 64 § 2 OrdPU*).

Przedmiot potrącenia

Przedmiot potrącenia stanowią rodzaje wierzytelności, względem których można potrącić należność podatkową. Art. 64 § 1* oraz 65 § 1* OrdPU wprowadza zamknięty katalog wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa, z których może nastąpić potrącenie.„Katalog wierzytelności, z których możliwe jest potrącenie zobowiązań podatkowych lub zaległości podatkowych ma charakter zamknięty. A więc nie można wykorzystać w celu potrącenia innych wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa od tych, które zostały wymienione wprzepisie art. 64 OrdPU*"*

Podmioty uprawnione do dokonania potrącenia

Podmiotem, które może dokonać potrącenia swoich zobowiązań podatkowych jest podatnik, a ma ono dotyczyć wzajemnej wierzytelności podatnika. Uprawnienie do potrącenia przysługuje również następcy prawnemu.* Nie przysługuje natomiast płatnikowi czy inkasentowi.

Tryb dokonywania potrącenia

Potrącenie może być dokonane zarówno na wniosek podatnika, jak i z urzędu (art. 64 § 3 OrdPU*). Można również żądać zaliczenia wierzytelności na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Wniosek o potrącenie należy kierować do organu podatkowego właściwego do poboru podatku, który ma być przedmiotem potrącenia. W sprawie potrącenia wydaje się postanowienie, na które służy zażalenie (art. 64 § 6a OrdPU*). Natomiast w przypadku odmowy dokonania potrącenia wydawana jest decyzja (art. 64 § 6 OrdPU*) .

„Od 1 stycznia 2003 r. podstawą do wydania postanowienia o potrąceniu zobowiązania podatkowego z wzajemnej bezspornej wierzytelności podatnika w stosunku do państwowej jednostki budżetowej jest przepis art. 64 § 6a* Ordynacji podatkowej. Natomiast w przepisie art. 64 § 6* Ordynacji podatkowej ustawodawca stanowi zarówno przed, jak i po dniu 1 stycznia 2003 r., że odmowa potrącenia następuje w drodze decyzji. Przepisy te należy interpretować w ten sposób, że jeżeli organ dokonuje potrącenia zobowiązania podatkowego na podstawie art. 64 § 2* Ordynacji podatkowej, to wydaje postanowienie, niezależnie od tego, czy potrącenia dokonuje w kwocie, o którą wnioskował podatnik, czy też w kwocie niższej, gdyż na przykład stwierdził, że część wierzytelności podatnika nie spełnia przesłanek potrącenia wymienionych w art. 64 § 2* Ordynacji podatkowej. Decyzja o odmowie potrącenia może być zaś wydana jedynie w sytuacji, gdy organ odmawia potrącenia zobowiązań podatkowych w ogóle”*

Potrącenie następuje z dniem złożenia wniosku, co oznacza, że jeśli wniosek o potrącenie został złożony przed upływem terminu płatności podatku, to nie nalicza się odsetek za zwłokę nawet jeśli postanowienie w przedmiocie potrącenia zostało wydane już po upływie terminu płatności podatku. Natomiast w przypadku potrącenia dokonanego z urzędu, skutek potrącenia następuje z dniem wydania postanowienia o potrąceniu (art. 64 § 4 OrdPU*).

Tytuły prawne potrącenia

Potrącalne wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa pochodzić mają z określonych tytułów prawnych. Pierwszy ich zakres wymienia art. 64 § 1 pkt 1–6 OrdPU*.

Artykuł 417 KC* przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa