strona główna baza prawa podatkowego . . . procedura egzekucji podatkówprocedura egzekucji podatków

Procedura egzekucji

Procedura egzekucji podatkowej jest szeregiem prawnie powiązanych czynności procesowych i egzekucyjnych. Proces egzekucji należności podatkowych ma na celu skoncentrowanie wszystkich informacji oraz dowodów mających znaczenie dla prawidłowego rozstrzygnięcia. Poniższy komentarz ukazuje całokształt procedury egzekucji podatków, począwszy od jej wszczęcia poprzez możliwość wstrzymania, zawieszenia, umorzenia postępowania wraz z kosztami czynności egzekucyjnych pobieranymi przez organ egzekucyjny.

Wszczęcie egzekucji 

Wskazać należy, że w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym – co do zasady – można wyróżnić trzy stadia: stadium poprzedzające wszczęcie egzekucji administracyjnej, stadium stosowania egzekucji oraz stadium następujące po przeprowadzeniu egzekucji. Należy przy tym zaznaczyć, że nie zawsze postępowanie egzekucyjne przebiega przez wszystkie wymienione stadia. Może ono bowiem zakończyć się na etapie poprzedzającym wszczęcie egzekucji albo też może przebiegać tylko przez dwa pierwsze stadia i zakończyć się wraz z zakończeniem egzekucji administracyjnej. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji rozróżnia bowiem postępowanie egzekucyjne oraz egzekucję administracyjną.

Administracyjne postępowanie egzekucyjne obejmuje, oprócz stosowania środków egzekucyjnych, także inne czynności procesowe, podejmowane przez podmioty inne niż organ egzekucyjny, np. przez wierzyciela. Egzekucja administracyjna oznacza zaś stosowanie przez powołane do tego organy egzekucyjne konkretnych środków przymusu służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych obowiązków o charakterze pieniężnym bądź niepieniężnym. Związek pomiędzy egzekucją i postępowaniem egzekucyjnym wyraża się w tym, że egzekucja odbywa się w ramach tego postępowania i nie może się odbyć inaczej niż w tym postępowaniu.*

Egzekucja obowiązków podatkowych odbywa się wyłącznie w ramach postępowania egzekucyjnego.* Zatem datą rozpoczęcia egzekucji (egzekucji administracyjnej) nie może być data wcześniejsza niż wszczęcie samego postępowania. Wszczęcie egzekucji poprzedzone jest badaniem formalnej dopuszczalności egzekucji, czyli sprawdzenie spełnienia kryteriów zastrzeżonych dla tytułu wykonawczego, jakie nakłada art. 27 § 1 i 2*. Badanie spełnienia wymogów formalnych następuje zawsze w etapie poprzedzającym wszczęcie egzekucji.*

Co więcej, aby mogło dojść do wszczęcia egzekucji, musi mieć miejsce nadanie tytułowi wykonawczemu (spełniającemu wymogi formalne) klauzuli o skierowaniu do egzekucji administracyjnej. Warunek ten jest niezbędny, do tego aby tytuł wykonawczy mógł stanowić podstawę do dokonywania czynności egzekucyjnych.

Zgodnie z art. 26 § 5 EgzAdmU, wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą:

1)    doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub

2)    doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.

Doręczenie zobowiązanemu tytułu wykonawczego jest czynnością niezbędną dla wszczęcia egzekucji, chyba że organ egzekucyjny zastosował już środek egzekucyjny, wówczas nie musi doręczać kopii tytułu wykonawczego (obowiązek ten powinien być wykonany wcześniej).*

Organ egzekucyjny decyduje o tym, jaki środek egzekucyjny zastosuje. Może w swojej decyzji zastosować się do sugestii wierzyciela, którą to wierzyciel może zawrzeć we wniosku o wszczęcie egzekucji administracyjnej, ale ostatecznie podjęta decyzja nie musi być zgodna z tym, o co wnioskował wierzyciel. Jednak zastosowanie środka egzekucyjnego innego niż ten, o który wnioskował wierzyciel musi prowadzić bezpośrednio do wykonania obowiązku.*

Ponadto, organ egzekucyjny, zgodnie z ogólnie przyjęta zasadą charakterystyczną dla postępowania egzekucyjnego, powinien stosować środek egzekucyjny najmniej uciążliwy dla zobowiązanego. Zatem przy egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym, organ egzekucyjny, może, odbiegając od wniosku wierzyciela, skłonić się ku łagodniejszemu środkowi egzekucyjnemu, ale o tym kroku zobowiązany jest zawiadomić wierzyciela.

Czynności egzekucyjne wykonywane są przez organ egzekucyjny, do którego wpłynął stosowny wniosek od wierzyciela. Ustawa przewiduje jednak możliwość swego rodzaju delegowania kompetencji organu egzekucyjnego wobec organu rekwizycyjnego (organ egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej co organ egzekucyjny prowadzący egzekucję). Organ rekwizycyjny wykonuje czynności egzekucyjne wobec tej części masy majątkowej zobowiązanego, która znajduje się na terenie działania tego organu.* Organ rekwizycyjny otrzymuje odpis tytułu wykonawczego od organu egzekucyjnego, po otrzymaniu którego, wykonuje prawa i obowiązki organu egzekucyjnego w zakresie zleconych czynności egzekucyjnych.

            Prowadzenie egzekucji

W zależności od tego, jaki środek egzekucyjny został zastosowany, czynności egzekucyjne dokonywane są albo przez:

1. organ egzekucyjny – organ uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczenia wykonania tych obowiązków albo
2. przez egzekutora - pracownik organu egzekucyjnego wyznaczony do dokonywania czynności egzekucyjnych.

Pomoc Żandarmerii Wojskowej przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych

Oczywistym jest, że przeprowadzanie egzekucji czy to przez egzekutora czy to przez organ egzekucyjny, zawsze będzie uciążliwe dla zobowiązanego, w związku z tym ustawa przewiduje pomoc przewidzianą dla podmiotów prowadzących egzekucję.

Zgodnie z treścią art. 46 § 1 EgzAdmU, organ egzekucyjny i egzekutor, jeżeli natrafił na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie egzekucji, może w razie potrzeby wezwać pomoc organu Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu.

Organy te udzielają pomocy:

1. na pisemne żądanie organów egzekucyjnych,
2. ustne wezwanie w przypadkach pilnych.

Zgodnie z rozporządzeniem regulującym przypadki, w których wymagana jest pomoc Żandarmerii Wojskowej lub wojskowych organów porządkowych (Dz. U. Nr 31 poz. 212), organowi egzekucyjnemu przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych udzielają pomocy właściwe ze względu na miejsce prowadzenia egzekucji:

1)    terenowe jednostki organizacyjne Żandarmerii;

2)    wojskowe organy porządkowe wchodzące w skład służby garnizonowej.

Pomoc Żandarmerii jest udzielana przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych przez odpowiednie organy, niezależnie od miejsca ich przeprowadzania, jeżeli opór stawia żołnierz w czynnej służbie wojskowej. Pomoc w tym przypadku polega na zapewnieniu osobistego bezpieczeństwa organowi egzekucyjnemu oraz zapewnieniu porządku w miejscu przeprowadzania egzekucji.

W przypadkach niecierpiących zwłoki pomoc udzielana jest także przez patrole Żandarmerii Wojskowej pełniące służbę w pobliżu miejsca wykonywania czynności egzekucyjnych. W skład patrolu udzielającego wchodzi co najmniej trzech żołnierzy pełniących służbę wojskową w tej jednostce. Dowódca takiego patrolu może zażądać od organu przeprowadzającego czynności egzekucyjne stosownego dokumentu upoważniającego do przeprowadzenia takich czynności.

Dowódca patrolu sporządza stosowną notatkę po zakończeniu czynności egzekucyjnych prowadzonych przez odpowiedni podmiot. Notatka ta powinna zawierać:

1. określenie terminu, miejsca i rodzaju prowadzonej egzekucji;
2. imię i nazwisko osoby, przeciwko której egzekucja była skierowana;
3. oznaczenie organu egzekucyjnego oraz imię i nazwisko osoby, która wykonywała czynności egzekucyjne;
4. opis czynności egzekucyjnych wykonywanych przy pomocy patrolu.

Notatka przedstawiana jest komendantowi terenowej jednostki Żandarmerii Wojskowej.

Jeżeli w miejscowości, w której przeprowadza się egzekucję brak jest siedziby terenowej jednostki organizacyjnej, pomocy udzielają wojskowe organy porządkowe wchodzące w skład służby garnizonowej. W tej sytuacji oficer inspekcyjny wyznacza trzech żołnierzy garnizonu.

Jednostki terenowe Żandarmerii Wojskowej oraz służby garnizonowe wykonują pomoc wobec organów egzekucyjnych odpłatnie. Wysokość wynagrodzenia określona została na poziomie 1,5% ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Koszty te zaliczane są do rachunku opłat za czynności egzekucyjne obciążające zobowiązanego, wobec którego wykonywane były czynności egzekucyjne.

Pomoc udzielana przez Policję i Straż Graniczną przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych

Organ egzekucyjny lub egzekutor może uzyskać pomoc lub asystę przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych, świadczoną przez (Rozporządzenie Ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych Dz. U. Nr 101 poz. 1106) :

1)    organy Policji;

2)    organy Straży Granicznej – w przypadku gdy przedmiot egzekucji znajduje się na obszarze przejścia granicznego lub w strefie nadgranicznej.

Policja i Straż Graniczna udzielają pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu:

1)    po otrzymaniu na piśmie wniosku, na siedem dni przed rozpoczęciem czynności egzekucyjnych; Policja i Straż Graniczna niezwłocznie po otrzymaniu takiego wniosku udzielają pomocy lub asysty jeżeli:

1. zobowiązany stawia opór uniemożliwiający lub znacznie utrudniający prowadzenie czynności egzekucyjnych,
2. istnieje uzasadnione przypuszczenie, że taki opór będzie miał miejsce.

2)    po osobistym wezwaniu organu egzekucyjnego i egzekutora, jeżeli zwłoka groziłaby udaremnieniem egzekucji.

Policja i Straż Graniczna udzielają pomocy lub asysty po uprzednim okazaniu tytułu wykonawczego, jako podstawy egzekucji, a jeżeli pomoc lub asysta zostały udzielone w przypadkach pilnych, tytuł wykonawczy należy nadesłać Policji i Straży Granicznej w ciągu 3 dni od dnia zakończenia czynności egzekucyjnych.

Pomoc Policji i Straży Granicznej polega na:

1)    udostępnieniu miejsca, w którym czynności egzekucyjne mają być przeprowadzane;

2)    zapewnieniu porządku w miejscu przeprowadzania egzekucji administracyjnej;

3)    zapewnieniu osobistego bezpieczeństwa organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi;

4)    zapewnieniu niezbędnej pomocy w zastosowaniu środków egzekucji administracyjnej – udzielane na uzasadnione żądanie organu egzekucyjnego i egzekutora.

Z przebiegu takiej pomocy lub asysty funkcjonariusz sporządza notatkę urzędową.

Koszty poniesione przez Policję lub Straż Graniczną z tytułu udzielonej pomocy lub asysty przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych ustala się w wysokości ryczałtu za konwój wzmocniony*.

Pomoc udzielana przez Centralne Biuro Antykorupcyjne przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych

CBA udziela organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi pomocy lub asysty przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych, jeżeli są przeprowadzane w obrębie budynków zajmowanych przez CBA*.

 Udzielenie pomocy lub asysty następuje na skutek pisemnego zawiadomienia o egzekucji oraz sporządzonego przez organ egzekucyjny lub egzekutora odpis tytułu wykonawczego. Pomocy lub asysty wówczas udziela Szef CBA lub upoważniony przez niego kierownik jednostki organizacyjnej CBA właściwej ze względu na miejsce prowadzenia egzekucji.

 Pomoc lub asysta udzielane są:

1)    na pisemny wniosek organu egzekucyjnego złożony na siedem dni przed rozpoczęciem czynności egzekucyjnych;

2)    w pilnych przypadkach na skutek osobistego wezwania przez organ egzekucyjny lub egzekutora.

Zgodnie z § 4 ust. 1 komentowanego rozporządzenia, asysta polega na zapewnieniu:

1)    dostępu do miejsca, w którym mają być wykonywane czynności egzekucyjne;

2)    porządku w miejscu przeprowadzania egzekucji;

3)    osobistego bezpieczeństwa organowi egzekucyjnemu lub egzekutorowi i uczestnikom postępowania egzekucyjnego.

Z przebiegu tych czynności sporządzana jest notatka służbowa.

Koszty ustalane są na tych samych zasadach jak przy pomocy udzielanej przez Żandarmerię Wojskową.

Przymusowe otwarcie środków transportu zobowiązanego, lokali i innych pomieszczeń zajmowanych przez zobowiązanego oraz schowków w tych środkach, lokalach i pomieszczeniach

Art. 47 EgzAdmU wskazuje, że jeżeli cel egzekucji prowadzonej w sprawie należności pieniężnej lub wydania rzeczy tego wymaga, organ egzekucyjny zarządzi otwarcie środków transportu zobowiązanego, lokali i innych pomieszczeń zajmowanych przez zobowiązanego oraz schowków w tych środkach, lokalach i pomieszczeniach. Jednak do stosowania tego rodzaju środków egzekucyjnych, jako surowych, organ egzekucyjny może sięgać tylko jeżeli inne środki egzekucyjne nie będą mogły służyć zaspokojeniu celu egzekucji.

Zgodnie z art. 47 § 2 EgzAdmU, przeszukania rzeczy, środków transportu, lokali i innych pomieszczeń dokonuje komisja powołana przez organ egzekucyjny, która po zakończeniu wykonywania swoich zadań spisuje  protokół. Zakończeniem czynności jest zabezpieczenie przeszukiwanego środka transportu, pomieszczenia lub lokalu.

Przeszukanie odzieży na osobie zobowiązanego oraz teczek, waliz i innych przedmiotów

Jeżeli egzekucja dotyczy należności pieniężnych lub wydania rzeczy egzekutor może przeszukać osobę zobowiązanego oraz teczki, walizy i tym podobne przedmioty, które zobowiązany ma przy sobie (art. 48 EgzAdmU). Przeszukanie odzieży na osobie zobowiązanego oraz jego teczek, waliz i tym

podobnych przedmiotów poza mieszkaniem, przedsiębiorstwem, zakładem lub

gospodarstwem zobowiązanego może nastąpić tylko na podstawie pisemnego

polecenia organu egzekucyjnego. Egzekutor obowiązany jest okazać polecenie organu egzekucyjnego zobowiązanemu przed przystąpieniem do czynności egzekucyjnych*.

Uprawnienie egzekutora w opisywanym zakresie dotyczyć może nie tylko osoby zobowiązanego, ale i domowników i innych osób obecnych przy dokonywaniu czynności egzekucyjnych. Jednak taka możliwość istnieje tylko, jeżeli egzekutor zauważy, że w trakcie przeszukiwania zobowiązanego, ten oddał jakieś przedmioty innej osobie. Przeszukiwanie powinno być dokonywane przez osobę tej samej płci co przeszukiwany.

Przeszukania odzieży na żołnierzu w czynnej służbie wojskowej albo funkcjonariusza Policji, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego lub Straży Granicznej przeprowadza w obecności egzekutora odpowiednio żołnierz Żandarmerii Wojskowej lub wojskowego organu porządkowego albo osoba wyznaczona przez przełożonego funkcjonariusza*.

Zobowiązany może być obecny przy dokonywaniu przeszukiwania, chyba że zachowuje się niewłaściwie, wówczas egzekutor może po uprzednim upomnieniu wydalić zobowiązanego z miejsca dokonywania przeszukiwania.

Przeszukania rzeczy można dokonać jedynie zgodnie z celem tej czynności, z poszanowaniem godności osób i zachowaniem umiaru, tak aby nie zostały wyrządzone szkody.

Jeżeli egzekutor natrafi na rzeczy opatrzone klauzulą tajności, odstępuje od ich egzekucji. A w przypadku rzeczy, których posiadanie jest zabronione, przekazuje je odpowiedniej instytucji*.

Jeżeli przeszukanie ma być dokonane w lokach i pomieszczeniach organów państwowych oraz na terenach kolejowych i lotnisk, czynności przeszukania można dokonywać tylko za uprzednią zgodą tych organów państwowych lub zarządców tych obiektów. (analogicznie w przypadku pomieszczeń Policji, ABW, CBA itd. wymaga się zgody właściwego komendanta czy kierownika)*.

            Przywołanie świadków

Czynności egzekucyjne, dla swej skuteczności, nie wymagają obecności zobowiązanego przy ich wykonywaniu. Jednak w art. 51 EgzAdmU wskazane zostały przypadki, w których należy przywołać świadka.

Zgodnie z treścią wspomnianego artykułu, na wniosek zobowiązanego, a także gdy egzekutor uzna to za konieczne, może być przywołany świadek do obecności przy czynnościach egzekucyjnych. Jeżeli zobowiązany nie może być obecny przy czynnościach egzekucyjnych z powodu wydalenia z miejsca dokonywania czynności, egzekutor przywołuje dwóch świadków.

Przeszkodą dla przywołania świadków czynności egzekucyjnych będzie czas jaki upłynie od chwili ich wezwania do chwili stawiennictwa, który może negatywnie wpłynąć na postępowanie egzekucyjne.

Jak mówi art. 51 § 3 świadkami mogą być domownicy zobowiązanego, ustawa nie przewiduje przeszkód także w powołaniu na świadka pełnoletniego członka rodziny zobowiązanego.

Świadek w postępowaniu egzekucyjnym nie otrzymuje wynagrodzenia, mimo iż zobowiązany jest do obecności przy czynnościach egzekucyjnych dokonywanych w każdym czasie, jeżeli egzekutor uzna jego obecność za konieczną. W szczególności w obecności świadka egzekutor dokonuje czynności egzekucyjnych w porze nocnej (zawsze).

Egzekutor sporządza protokół z czynności egzekucyjnych, który zawiera:

1) oznaczenie miejsca, czasu i rodzaju czynności;

2) imiona i nazwiska osób uczestniczących w czynności;

3) sprawozdanie z przebiegu czynności;

4) zgłoszone przez obecnych wnioski i oświadczenia;

5) podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisów;

6) podpis egzekutora.

            Dokonywanie czynności egzekucyjnych w porze nocnej

Zgodnie z art. 52 EgzAdmU, jeżeli cel egzekucji tego wymaga, organ egzekucyjny zezwoli pisemnie na dokonanie czynności egzekucyjnej w dni wolne od pracy lub w porze nocnej pomiędzy godziną 21 a 7. Egzekutor zobowiązany jest okazać zezwolenie organu egzekucyjnego zobowiązanemu przed przystąpieniem do czynności egzekucyjnych.

Ze względu na wyjątkową uciążliwość tego rodzaju czynności egzekucyjnych, powinno do nich dochodzić rzadko.

            Wpis do rejestru dłużników

Możliwość wpisania zobowiązanego do rejestru dłużników przewiduje art. 55a EgzAdmU. Ponadto, zgodnie z treścią wspomnianego artykułu, takiego wpisu można dokonać tylko wobec podmiotu wpisanego do Krajowego Rejestru Sądowego. Aby mogło dojść do wpisania  do rejestru dłużników, muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:

1)    dłużnik jest podmiotem wpisanym w KRS;

2)    egzekucja dotyczy należności podatkowych albo należności pieniężnych, do których poboru zobowiązane są odpowiednio organy celne albo ZUS;

3)    zaległości, których egzekucja dotyczy, nie zostały uregulowane w ciągu 60 dni od daty wszczęcia egzekucji.

Skarga na czynności egzekucyjne