strona główna baza prawa podatkowego . . . samorządowe kolegia odwoławczesamorządowe kolegia odwoławcze

Samorządowe kolegia odwoławcze

Samorządowe kolegia odwoławcze (w skrócie: sko, kolegium) to kolegialne, państwowe jednostki budżetowe będące organami wyższego stopnia, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego i Ordynacji podatkowej w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Na zasadach określonych w odrębnych ustawach kolegia orzekają także w innych sprawach. Ustrój oraz zasady funkcjonowania samorządowych kolegiów odwoławczych reguluje ustawa z dnia 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, Poz. 856).
Kolegia są organami właściwymi w szczególności do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, żądań wznowienia postępowania lub do stwierdzenia nieważności decyzji. Obszar właściwości miejscowej kolegium określa Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia, wydanego na wniosek Krajowej Reprezentacji Samorządowych Kolegiów Odwoławczych. Mowa tutaj o rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie obszarów właściwości miejscowej samorządowych kolegiów odwoławczych (Dz. U. z 2003 r., Nr 198, Poz. 1925), które mimo zmian w podziale terytorialnym i wprowadzenia dodatkowych szczebli samorządu terytorialnego utrzymało liczbę 49 samorządowych kolegiów odwoławczych. Ustawa reguluje, że organem wyższego stopnia w stosunku do organów samorządu województwa jest kolegium mające siedzibę w mieście będącym siedzibą władz samorządu województwa.

Pozycję ustrojową sko charakteryzuje znaczny stopień niezależności, podlegają one bowiem nadzorowi Prezesa Rady Ministrów (art. 3a ustawy o samorządowych kolegiach odwoławczych), ale nadzór ten ograniczony jest tylko do zależności osobowej (Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje prezesa, wiceprezesów i członków kolegium). Sejm, ustawą z dnia 25 listopada 2004 r. o zmianie ustawy o samorządowych kolegiach odwoławczych, ustawy o działach administracji rządowej oraz ustawy o administracji rządowej w województwie (Dz. U. z 2005 r., Nr 33, Poz. 288), rozszerzył nadzór Prezesa Rady Ministrów nad samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz umożliwił mu delegowanie kompetencji nadzorczych na rzecz ministra właściwego do spraw administracji publicznej. W literaturze* podnoszony jest zarzut wprowadzenia omawianą ustawą zmian, które w sposób niezgodny z prawem ograniczają niezależność kolegium, a pośrednio także samorządu terytorialnego, naruszając zasadę decentralizacji, ponieważ niewątpliwie kolegia nie są organami administracji rządowej* i należy je zaliczyć do szeroko rozumianego systemu samorządu terytorialnego. Zastosowanie do nich mają zatem konstytucyjne zasady dotyczące nadzoru. Ustawodawca zwykły nie może wprowadzać wyłomów od konstytucyjnych ograniczeń. Takie rozszerzenie konstytucyjnego katalogu organów nadzoru narusza zasadę samodzielności i niezależności samorządu terytorialnego, przecząc decentralizacji władzy publicznej.
W myśl ustawy o samorządzie terytorialnym sprawowanie nadzoru nad działalnością kolegiów polega w szczególności na:

1. Prowadzeniu kontroli organizacji i warunków pracy kolegiów, w tym na badaniu: prawidłowości stosowania przepisów regulaminu organizacyjnego; terminowości załatwiania spraw oraz stanu zaległości, ze szczególnym uwzględnieniem spraw, w których postępowanie administracyjne trwa dłużej niż 6 miesięcy oraz prowadzenia ksiąg i innych urządzeń ewidencyjnych oraz rzetelności sporządzania informacji o działalności kolegium,
2. Analizie rocznych informacji o działalności kolegium,
3. Rozpatrywaniu skarg na pozaorzeczniczą działalność kolegiów,
4. Badaniu zachowania trybu i wymogów wyłaniania kandydata na prezesa kolegium oraz członków kolegium,
5. Badaniu prawidłowości przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego w celu ustalenia okoliczności faktycznych i prawnych uzasadniających odwołanie prezesa kolegium oraz ukaranie członka kolegium.

Organ nadzoru sprawuje nadzór nad kolegiami przy pomocy komórki organizacyjnej właściwej do spraw nadzoru lub właściwej do spraw kontroli.

Ustrój kolegiów

W skład kolegium wchodzą prezes, wiceprezes oraz pozostali członkowie. Natomiast organami samorządowego kolegium odwoławczego jest:

1. zgromadzenie ogólne kolegium,
2. prezes kolegium.

Liczbę członków kolegium określa zgromadzenie ogólne na wniosek prezesa kolegium, a maksymalną liczbę jego członków etatowych w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Krajowej Reprezentacji Samorządowych Kolegiów Odwoławczych.

Prezes samorządowego kolegium odwoławczego

Kompetencją do powoływania prezesa samorządowego kolegium odwoławczego dysponuje Prezes Rady Ministrów. Wyłania prezesa spośród dwóch etatowych członków kolegium przedstawionych przez zgromadzenie ogólne, które dokonuje wyboru dwóch kandydatów w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej 3/5 swojego składu. W przypadku uzyskania wymaganej większości głosów przez więcej niż dwóch członków kolegium, wnioskiem zostają objęci ci dwaj, którzy uzyskali kolejno najwyższą liczbę głosów. Natomiast w przypadku uzyskania wymaganej większości głosów przez jednego kandydata bądź nieuzyskania jej przez żadnego z kandydatów, zarządza się ponowne głosowanie w celu wyłonienia odpowiednio jednego lub dwóch kandydatów.
Prezes samorządowego kolegium odwoławczego jest organem kadencyjnym, sześcioletnim. Po upływie kadencji dotychczasowy prezes pełni swoje obowiązki do momentu powołania nowego prezesa kolegium. Prezes Rady Ministrów może odwołać prezesa kolegium przed upływem kadencji w przypadku (art. 6 ustawy o sko):

1. złożenia rezygnacji ze stanowiska,
2. skazania prawomocnym wyrokiem, orzeczonym za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,
3. gdy przestał spełniać wymogi stawiane etatowym członkom kolegium,
4. stwierdzenia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej powtarzającego się naruszenia prawa podczas wykonywania obowiązków lub uchylania się od ich wykonywania (w tym przypadku, odwołanie możliwe jest po przeprowadzeniu, z udziałem zainteresowanego i po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego kolegium, postępowania wyjaśniającego, w którym ustala się istnienie okoliczności uprawniających do odwołania prezesa kolegium).

Decyzję o odwołaniu, wraz z uzasadnieniem, doręcza się zainteresowanemu. Na decyzję tą przysługuje mu prawo wniesienia skargi do sądu administracyjnego. Wniesienie odwołania skutkuje wstrzymaniem odwołania ze stanowiska. W razie prawomocnego odwołania ze stanowiska wiceprezes zwołuje niezwłocznie zgromadzenie ogólne.
Wobec prezesa samorządowego kolegium odwoławczego oraz jego członków ustawodawca zastosował zakaz przynależności do partii politycznej i prowadzenia działalności politycznej.
Do podstawowych kompetencji prezesa kolegium należy przykładowo:

1. reprezentacja kolegium na zewnątrz,
2. przedkładanie, po przyjęciu przez zgromadzenie ogólne kolegium, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej i sejmikowi województwa roczną informację o działalności kolegium,
3. opracowanie projektu regulaminu organizacyjnego kolegium,
4. ogłaszanie konkursu na członków kolegium,
5. czuwanie nad jednolitością orzecznictwa oraz sprawnością pracy kolegium,
6.  wyznaczenie prezesów składów orzekających,
7. dokonywanie czynności z zakresu prawa pracy wobec etatowych członków kolegium i pracowników biura kolegium.

Członkowie kolegium

Członkostwo w kolegium ma charakter etatowy lub pozaetatowy. Etatowym członkiem kolegium może być osoba, która (art. 7 ustawy o sko):