strona główna baza prawa podatkowego . . . szczególny nadzór podatkowyszczególny nadzór podatkowy

            Szczególny nadzór podatkowy

Instytucja szczególnego nadzoru podatkowego z uwagi na niewypełnianie roli, jaką ustawodawca tej instytucji przypisał, została uchylona i obecnie nie obowiązuje. Komentarz wyjaśnia jaki był zakres podmiotowy i przedmiotowy szczególnego nadzoru podatkowego oraz jego formy w chwili  uchylenia w 2009 roku.

Uwagi wprowadzające

Instytucja szczególnego nadzoru podatkowego obecnie posiada status nieobowiązującej, dlatego też omówienie tego zakresu będzie sprowadzało się do wskazania, jak na przestrzeni lat szczególny nadzór podatkowy był modyfikowany i ostatecznie w jakiej formie został uchylony.

O szczególnym nadzorze podatkowym traktował już dekret z dnia 3 lutego 1947r. – Prawo akcyzowe (Dz. U. RP Nr 29, poz. 122). W rozdziale 13 art. 29-47, opisany został nadzór akcyzowy, który można uznać za pierwowzór wobec późniejszego szczególnego nadzoru podatkowego. Zgodnie z zakresem przedmiotowym wspomnianego dekretu, nadzór akcyzowy obejmował wyrób, przerób, zużycie, magazynowanie, rozlew, przewóz oraz obrót produktami akcyzowymi, a były nimi piwo, napoje winne, kwas węglowy, kwas octowym, bibułka do palenia tytoniu, cukier buraczany i trzcinowy, cukier skrobiowy, sztuczne środki słodzące, karty do gry oraz drożdże.

Jako część prawa procesowego nadzór podatkowy pojawia się w dekrecie z dnia 26 października 1950r. o zmianie dekretu o postępowaniu podatkowym (Dz. U. Nr 49, poz. 451). Wprowadzony tym dekretem art. 2 ze znaczkiem 2, szczególnym nadzorem podatkowym obejmuje sytuacje w zakresie wytwarzania i poszczególnych faz wytwarzania niektórych towarów lub grup towarów, jak również półwyrobów, a także w zakresie przerobu, zużycia, magazynowania, obrotu i przewozu z zagranicy oraz sprzedaży niektórych towarów lub grup towarów, jak również ich półwyrobów oraz sprzedaży losów loterii.

Kolejnym krokiem ustawodawcy w zakresie uregulowania nadzoru podatkowego była ustawa z dnia 18 grudnia 1980r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz. U. Nr 27, poz. 111). Tym razem ustawodawca zalicza tę instytucję do zakresu prawa materialnego podatkowego. W art. 12 wspomnianej ustawy upoważniono Ministra Finansów aby w drodze rozporządzenia wprowadził szczególny nadzór podatkowy nad wytwarzaniem, przerobem, zużywaniem, magazynowaniem, przewozem i obrotem niektórymi towarami i półwyrobami i w ramach tego nadzoru określać szczególne zasady ewidencji i księgowości oraz nakładać na podatników szczególne obowiązki i ograniczenia niezbędne dla zagwarantowania skuteczności tego nadzoru, jak również obowiązek ponoszenia niektórych kosztów związanych z tym nadzorem.  Uszczegółowienie tego nadzoru odnajdujemy w rozporządzeniach wykonawczych Ministra Finansów:

1)    z dnia 22 lutego 1982r. w sprawie szczególnego nadzoru podatkowego oraz zasad i trybu wykonywania tego nadzoru (Dz. U. Nr 9, poz. 68) – obowiązujące do dnia 31 marca 1994r. oraz

2)    z dnia 18 lutego 1994r. w sprawie szczególnego nadzoru podatkowego (Dz. U. Nr 26, poz. 91) – obowiązujące od dnia 1 kwietnia 1994r.

Do 1993r. szczególny nadzór podatkowy dotyczył spirytusu, wyrobów spirytusowych oraz napojów winiarskich, piwa i innych napojów alkoholowych a od 5 lipca 1993r. szczególnemu nadzorowi podatkowemu poddano również wytwarzanie i obrót papierosami, obrót wyrobami spirytusowymi czystymi i gatunkowymi, import papierosów i import alkoholu etylowego nie skażonego i obrót nim. Rozszerzenie nadzoru na wskazane towary związane było z przywróceniem podatku akcyzowego.

Od 7 lutego 1992r., dzień wejścia w życie ustawy o kontroli skarbowej, szczególny nadzór podatkowy należy już do przedmiotowego zakresu kontroli skarbowej, wykonywanego na podstawie przepisów odrębnych.

Od 1 stycznia 1997r. szczególny nadzór podatkowy był formą realizacji ustawowych zadań kontroli skarbowej oraz wywiadu skarbowego. Od 23 listopada 2000r. omawianą instytucją objęto także gry w kasynach, gry na stołach i na automatach, a jej szczegółowe zasady zawarte zostały w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 27 października 2000r. w sprawie zakresu i zasad wykonywania szczególnego nadzoru podatkowego (Dz. U. Nr 97, poz. 1057; Nr 26, poz. 286).

Zakres przedmiotowy szczególnego nadzoru podatkowego

Ustawą z dnia 7 czerwca 2002r. o zniesieniu Generalnego Inspektora Celnego, o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2002 Nr 89 poz. 804), szczególny nadzór podatkowy objął produkcję oraz obrót, w tym eksport i import, wyrobami akcyzowymi oraz urządzanie gier w kasynach gry i na automatach, tam gdzie się one znajdują, a polegał na kontroli:

1)    czynności związanych z produkcją i obrotem wyrobami akcyzowymi, w szczególności wytwarzania, uszlachetniania, przerabiania, zużywania, skażania, rozlewu, przyjmowania magazynowania, wydawania, przewozu i niszczenia oraz stosowania i oznaczania tych wyrobów znakami skarbowymi akcyzy;

2)    ilości i jakości wyrobów akcyzowych, przebiegu procesów technologicznych i ruchu towarowego dotyczącego tych wyrobów oraz ich wydajności, ubytków i zużycia;

3)    otwarcia i zamknięcia stołów gry w kasynach gry oraz obliczania rezultatów gier na stołach i automatach;

4)    dokumentacji prowadzonej w zakresie w pkt. 1-3.

Podmioty wykonujące czynności szczególnego nadzoru podatkowego

Czynności szczególnego nadzoru podatkowego wykonywane były przez jednostki organizacyjne kontroli skarbowej (urzędy kontroli skarbowej oraz Ministerstwo Finansów) na podstawie upoważnień wydawanych przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej  lub Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. Pracownicy urzędów kontroli skarbowej oraz Ministerstwa Finansów, wykonujący szczególny nadzór podatkowy, upoważnieni byli do:

1)    żądania powtórzenia, jeżeli to możliwe, każdej czynności, w wyniku której uzyskuje się dane o przyjmowanych, wydawanych lub wprowadzanych do procesu produkcyjnego surowcach, materiałach, produkcji w toku i półfabrykatach oraz uzyskach produktach, wyrobach gotowych i wysokości strat produkcyjnych;

2)    pobierania próbek surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych w celu ich zbadania;

3)    nakładania zabezpieczeń urzędowych na urządzenia, pomieszczenia i naczynia służące do działalności objętej szczególnym nadzorem podatkowym w celu uniemożliwienia dostępu do ich wnętrz bez uszkodzenia zabezpieczenia urzędowego a także na dokumentację, w celu jej urzędowego uwierzytelnienia;

4)    uczestniczenia w dokonywanych przez podmiot podlegający szczególnemu nadzorowi podatkowemu czynnościach, o których mowa wyżej;

5)    żądania zamknięcia dokumentacji, w celu umożliwienia porównania rzeczywistego stanu zapasów w stanie ewidencyjnym.

Zakres podmiotowy szczególnego nadzoru podatkowego