strona główna baza prawa podatkowego . . . wygasanie zobowiązań podatkowychwygasanie zobowiązań podatkowych

Wygasanie zobowiązań podatkowych

Komentarz stanowi ogólną analizę pojęcia wygasania zobowiązań podatkowych w polskim prawie podatkowym. Wymieniono instytucje, które są zaliczane do sposobów wygasania zobowiązań, z wyróżnieniem tych, które nie odnoszą się do płatnika i inkasenta. Omówiono również szeroko dyskutowany w orzecznictwie i doktrynie problem wygaśnięcie zobowiązania podatkowego przez zapłatę a prawa podatnika do skorzystania z innych przysługujących mu na gruncie prawa podatkowego uprawnień oraz podział sposobów wygasania zobowiązań podatkowych na efektywne i nieefektywne.

Art. 59 OrdPU* zawiera katalog instytucji prawnych, które powodują wygaśniecie w całości lub części zobowiązania podatkowego podatnika oraz zobowiązania płatnika i inkasenta.

Szczegóły dotyczące zapłaty zostały uregulowane w art. 60-62a OrdPU, pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta w art. 8-9, 28-32 OrdPU, potrącenia w art. 64-65 OrdPU, zaliczenia nadpłaty lub zwrotu podatku w art. 76-76b OrdPU, zaniechania poboru w art. 22 OrdPU, przeniesienia własności nieruchomości lub praw majątkowych w art. 66 OrdPU, przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym w ustawie z 17.06.1966 o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, umorzenia zaległości w art. 67a-67d OrdPU, przedawnienia w art. 68-71 OrdPU, a zwolnienia z obowiązku zapłaty na podst art. 14m w art. 14m OrdPU.[[a]] 

Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta, potrącenie, zaniechanie poboru oraz przeniesienia własności nieruchomości lub praw majątkowych nie ma zastosowania w przypadku wygasania zobowiązania płatnika czy inkasenta.

Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego przez zapłatę a prawo podatnika do skorzystania z innych przysługujących mu na gruncie prawa podatkowego uprawnień

Wygaśnięcie zobowiązania określa się w doktrynie jako ustanie więzi prawnej obligującej podatnika do zapłaty podatku. Tak ogólne rozumienie wygasania zobowiązań nie jest precyzyjne i nie rozwiązuje wielu problemów teoretycznych i praktycznych*. Szczególnie tych, które dotyczą praw podatnika.

Należy pamiętać, że podatnik ma na gruncie prawa podatkowego wiele ważnych praw realizowanych w drodze stosowania różnych procedur. 

warto do nich zaliczyć chociażby prawo do postępowania i rozstrzygnięcia w sprawie zaniechania poboru zobowiązania, prawo do postępowania i rozstrzygnięcia w sprawie rozłożenia zobowiązania podatkowego na raty, prawo do postępowania i rozstrzygnięcia w sprawie odroczenia terminu płatności, umorzenia zaległości, prawo odwołania, wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności decyzji, postępowania i uchylenia decyzji w trybie przepisów art. 253–256 OrdPU[[a]]  czy wreszcie prawo do skorzystania z przedawnienia. Niedopuszczalna jest taka interpretacja przepisów, która by pozbawiała podatnika a priori możliwości uzyskania któregokolwiek z tych rozstrzygnięć przez po­wołanie się na wygaśnięcie zobowiązania przez zapłatę. Zapłata nie pownna przecież wykluczać prawa do realizacji interesu prawnego, który leży u podstaw instytucji umorzenia, odwołania, stwierdzenia nieważności decyzji czy innych wyżej wymienionych praw. Tymczasem wygaśnięcie zobowiązania przez zapłatę bywa w praktyce argumentem używanym do blokowania korzystywania z tych uprawnień. Zapłata zobowiązania ujawnionego w deklaracji staje się podstawą do odmowy wszczęcia albo kontynuowania postępowania w sprawie umorzenia zaległości podatkowej, odroczenia terminu płatności albo rozłożenia na raty. Takiej interpretacji sprzyja konstrukcja art. 59 § 1 OrdPU*, który nie różnicuje charakteru prawnego poszczególnych sposobów wygasania zobowiązań. Według tego przepisu zarówno zapłata, jak i przedawnienie, zasadniczo przecież od zapłaty różne, mają pozornie jednakowy charakter. Skutkują bowiem wygaśnięciem zobowiązania.

W orzecznictwie ukształtowały się dwa kierunki rozstrzygnięć dotyczących wygasania zobowiązania przez zapłatę. Według pierwszego z nich wygaśnięcie zobowiązania przez zapłatę uniemożliwiało prowadzenie dalszego postępowania podatkowego. Można tutaj wskazać jako przykład następujące orzeczenia. Np.: