strona główna niezbędnik słownik

„Na system prawa podatkowego składają się normy prawne, które tworzą (wyznaczają):

1. 1. obowiązki i uprawnienia materialnoprawne (materialne prawo podatkowe),
   2. procedury podatkowe,
   3. strukturę lub kompetencje podmiotów stosujących prawo podatkowe (organów administracji państwowej, sądów, podatników i płatników).

(…)

Materialne prawo podatkowe to:

1. 1. normy ciężaru opodatkowania (elementy konstrukcyjne podatku, ulgi podatkowe), czyli normy, które mają zastosowanie w opodatkowaniu na zasadach ogólnych, dla zwyczajnych (pierwotnych) metod wymiaru*,
   2. normy, które wyznaczają wzorce podstawy opodatkowania dla nadzwyczajnych procedur wymiarowych (szacunek, majątek i wydatki dla opodatkowania dochodu nieujawnionego, cena rynkowa dla opodatkowania dochodu przerzuconego),
   3. normy wyznaczające zakres odpowiedzialności, np. podatnika, płatnika, inkasenta lub członka zarządu,
   4. normy tworzące definicje materialnoprawne (np. zaległości podatkowej, nadpłaty, straty).

Normy prawa materialnego tworzą wzorzec rezultat rozstrzygnięcia wymiarowego. Pozostałe przepisy prawa podatkowego to reguły procedury.

 Ustawodawca nie dokonał jednak właściwego rozdzielenia przepisów prawa materialnego od procedury i niewłaściwie nazwał poszczególne części ogólnego prawa podatkowego. Ordynacja podatkowa jest w przeważającej większości zbiorem reguł proceduralnych. Składa się z ogólnego postępowania jurysdykcyjnego oraz szeregu procedur szczególnych, mylnie włączonych pod szyld prawa materialnego o zobowiązaniach. Na przykład pod tytułem Działu III Ordynacji podatkowej »Zobowiązania podatkowe« mieszczą się w istocie w większości reguły procedury. Podobnie, w przepisach ustaw o poszczególnych podatkach mamy do czynienia z dużymi grupami przepisów proceduralnych.

Nie ma żadnego naukowego powodu, aby za przepisy materialnoprawne uznawać np. procedurę ustalania i zwrotu wysokości nadpłaty czy procedury szacowania. O wysokości nadpłaty decyduje wysokość wpłaty i wzorzec stosunku prawnego obowiązku podatkowego. Przepisy o nadpłacie to reguły wskazujące, jak dojść do tego ustalenia i jak dokonać ewentualnego zwrotu. W przypadku szacowania celem postępowania jest osiągnięcie takiego rezultatu wymiaru, aby był on jak najbardziej zbliżony do wzorca materialnoprawnego (nie istnieje wzorzec materialnoprawny »szacunku«). Dokonuje się tego za pomocą reguł proceduralnych szacowania. Także takie przepisy, jak np. stwierdzenie nieważności decyzji niesłusznie są uznawane w doktrynie podatkowej za prawo materialne*. Kryterium oceny czy naruszenie prawa jest rażące, nie zmienia prawa materialnego ani prawa o procedurze postępowania. Co najwyżej można powiedzieć, że współtworzy ono rozstrzygnięcie i o tyle mówić można o pewnym pierwiastku materialnym. Rezultat w postaci stwierdzenia nieważności czy niestwierdzenia nieważności decyzji wywołuje skutek materialny, lecz nie jest to wynik działania prawa materialnego, ale oceny czy nie nastąpiło naruszenie (rażące) prawa materialnego. Daleko stąd do uznania przepisów o stwierdzeniu nieważności decyzji za prawo materialne.

Taki układ przepisów, w którym nazwa aktu prawnego bądź jego części nie odpowiada charakterowi i treści przepisów nie oznacza jednak, że w toku wykładni powinniśmy dać się zwodzić mylnym nazwom i niewłaściwej systematyce. O kwalifikacji danej instytucji prawnej powinny decydować treść oraz układ uprawnień i obowiązków a nie szyld legislacyjny z ubiegłej epoki podatkowej”*.