strona główna niezbędnik słownik

Przedawnienie to instytucja prawna, która określa skutki prawne będące następstwem niewykonywania uprawnień przez czas określony w ustawie*. W przedawnieniu można zatem wyróżnić:

1. skutek prawny, który jest następstwem niewykonywania uprawnień.

Skutkiem prawnym przedawnienia jest niemożność realizacji, po upływie okresu przedawnienia, uprawnień materialnoprawnych wierzyciela. Taka sytuacja powstaje wskutek niewykonywania czynności, do których jest się uprawnionym lub zobowiązanym przez obowiązujące prawo, przez czas określony w ustawie. Sam upływ czasu nie konstytuuje przedawnienia w sensie materialnym. Musi mu towarzyszyć niewykonywanie uprawnień.

Z teoretycznego punktu widzenia najistotniejsze jest ustalenie co się przedawnia. Jakie uprawnienia (obowiązki) podlegają przedawnieniu. Z punktu widzenia skutku prawnego przedawnienie powoduje utratę uprawnień wierzyciela wskutek niewykonywania czynności, do których był on uprawniony przez czas w ustawie określony. Uprawnienia o których stanowi art. 68 O.p. to prawo do wydawania decyzji ustalającej w sprawie wysokości zobowiązania podatkowego. Tak należałoby wnioskować konfrontując art. 68 z art. 21 do którego on się odwołuje oraz biorąc pod uwagę to, że zasadnicze znaczenie dla oceny przedawnienia ma termin decyzji nazywanej ustalającą. Przyczyną bezpośrednią przedawnienia jest wszak zbyt późne doręczenie decyzji. Czyli zaniechanie działania polegającego na jej wydaniu i doręczeniu. Dlatego tez w literaturze przedmiotu przedawnienie z art. 68 nazywane jest przedawnieniem wymiaru, albo przedawnieniem prawa do wydawania decyzji a nie przedawnieniem zobowiązania.

Art. 68 § 1 OrdPU stanowi, że „zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 21 § 1 pkt 2, nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Przepis ten, mimo swojej dziwnej stylistyki, która nawiązuje do sposobów powstawania zobowiązań, normuje w istocie przedawnienie prawa wymiaru przez wydanie decyzji. Nie ma on zastosowania do samowymiaru. Stosuje się go wyłącznie do przedawnienia obowiązków wymiarowych podatników z jednej strony i uprawnień do wymiaru decyzją przez organy podatkowe z drugiej. W przeciwieństwie do przedawnienia prawa wykonania i wtórnego wymiaru zobowiązania, przedawnienie to nie ma zastosowania do płatników ani inkasentów.

W tym i dalszych przepisach o przedawnieniu wymiaru stosuje się zwrot o  »niepowstawaniu« zobowiązania, jeżeli decyzja została wydana po upływie okresu przedawnienia. Postanowienie takie jest prawniczo błędne. Materialny stosunek prawny obowiązku podatkowego powstaje bowiem zawsze samoistnie przed wydaniem decyzji. Zobowiązanie przez decyzję powstać nie może, bo już powstało wcześniej jako obowiązek podatkowy. Zobowiązanie przez decyzję nie powstaje, lecz jest wymierzane według wzorca stosunku podatkowego, który powstał wcześniej jako obowiązek podatkowy*. Jeśli decyzja zostanie wydana po upływie 3 lat, o których mówi przepis, to nie oznacza to, że nie jest ona ważna. Mimo że przepis deklaruje niepowstawanie zobowiązania, organy podatkowe nie muszą odstąpić od egzekwowania zobowiązania. Aby ustalić swoje prawo przedawnienia, podatnik musi się odwołać od decyzji i organ podatkowy powinien orzec – stosownie do treści art. 68 § 1 OrdPU – o niepowstaniu zobowiązania z powodu upływu okresu przedawnienia. Zatem to procedura wymiarowa ma decydujące znaczenie dla ustalenia uprawnień podatnika, a nie pusta jurydycznie deklaracja o niepowstawaniu zobowiązania. Powołanie się na ten przepis bez odwołania się od decyzji nie spowoduje uchylenia powinności wynikającej z decyzji. Decyzja jest bowiem nadal ważna, choć przepis deklaruje niepowstanie zobowiązania”*.

Z kolei art. 68 § 2 OrdPU stanowi, że jeżeli podatnik:

1) nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego,

2) w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego

zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w § 1, nie powstaje, pod warunkiem że decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

„Przepis art. 68 § 2 stanowi o przedawnieniu pierwotnego (pkt 1) albo wtórnego (pkt 2) wymiaru przez wydanie decyzji (wymiar wtórny to aktualizacja albo korekta zobowiązania)*. Ma on zastosowanie w podatku rolnym i leśnym oraz w podatku od nieruchomości osób fizycznych, a także w podatku od spadków i darowizn. Organ podatkowy wydaje w przypadku tych zobowiązań obligatoryjnie decyzję wymiarową. Powinna ona jednak być poprzedzona złożeniem informacji (podatek rolny i leśny), wykazu (podatek od nieruchomości) lub zeznania (podatek od spadków i darowizn). Niezłożenie w ogóle albo złożenie nieprawidłowej deklaracji podatkowej nie wywołuje skutków materialnoprawnych w zakresie odsetek za zwło­kę, bo zobowiązanie nie jest jeszcze wymagalne, a od złożenia deklaracji nie płynie termin płatności. Pojawia się on zasadniczo po 14 dniach od dnia wydania decyzji. Jednak brak albo nieprawidłowość deklaracji wywołuje ten skutek, że wydłuża się okres przedawnienia prawa wymiaru zobowiązania. O ile w przypadku, gdy deklaracja jest prawidłowa okres ten wynosi 3 lata (art. 68 § 1 OrdPU), o tyle w przypadku braku albo nieprawidłowości deklaracji organ podatkowy może wydać decyzję w ciągu 5 lat (art. 68 § 2 OrdPU)"*.

Opracowane na podstawie:

Dzwonkowski H., Prawo podatkowe, Beck, Warszawa 2010, s. 159.

Dzwonkowski H.: Ordynacja podatkowa, wyd. III, C.H.Beck, Warszawa 2011, s. 612.