Słownik
Powstanie obowiązku podatkowego
„Do powstania obowiązku podatkowego dochodzi samoistnie, wtedy gdy podatnik wstępuje w pole obowiązku podatkowego, czyli w ten zespół przepisów prawa materialnego, który tworzy podmiot i przedmiot opodatkowania, oraz ściśle na ogół z przedmiotem opodatkowania powiązane przepisy o podstawie opodatkowania, ulgach i zwolnieniach podatkowych*. Powstawanie obowiązku podatkowego jest następstwem działania w innym celu niż samo płacenie podatków. Ma więc ono charakter samoistny w tym sensie, że powstaje niezależnie od celu, jakim jest płacenie podatków. Często podatnik chce uniknąć zapłacenia zobowiązania podatkowego. Ale obowiązek podatkowy mimo to powstaje. (…) przedmiotem opodatkowania jest uzyskiwanie dochodu, osiągnięcie przychodu, uzyskanie spadku, zawarcie umowy darowizny, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów w podatku od towarów i usług. Przedmiot opodatkowania zakreślony jest w przepisach prawnych dość szeroko. W praktyce do opodatkowania może dochodzić na skutek zaistnienia zarówno jednego tylko zdarzenia (np. udzielenia pełnomocnictwa), jak i całej gamy działań gospodarczych przy opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług”*.
Momentem powstania obowiązku podatkowego może być np. nabycie spadku, uzyskanie obrotu, bycie w dniu 1 stycznia danego roku właścicielem nieruchomości itp. Powstanie obowiązku podatkowego ma znaczenie z uwagi na to, że:
- tworzy prawo wymiaru dla organów podatkowych i obowiązek samowymiaru dla podatników; przed powstaniem obowiązku podatkowego ani podatnik nie jest zobowiązany do samowymiaru zobowiązania ani organ podatkowy nie jest uprawniony do wydania decyzji wymiarowej;
- moment powstania obowiązku podatkowego ma znaczenie gwarancyjne, szczególnie w postępowaniu podatkowym; przed powstaniem obowiązku podatkowego organ podatkowy nie ma prawa do wydania decyzji,
- wyznacza bieg licznych terminów w prawie podatkowym (wymiar, przedawnienie, opodatkowanie dochodów nieujawnionych itd.),
- wyznacza stan prawny, według jakiego dokonuje się wymiaru zobowiązania.
W ustawie o podatku od towarów i usług regulacje dotyczące powstawania obowiązku podatkowego są wyodrębnione i zgromadzone w dziale IV. Dział ten nosi tytuł „Obowiązek podatkowy”, chociaż zasadniczym elementem każdego z przepisów w nim zawartych jest moment powstania obowiązku podatkowego (powstania obowiązku podatkowego, a nie powstania zobowiązania), a nie obowiązek podatkowy jako taki.
Także w innych ustawach podatkowych wyodrębnione zostały przepisy odzwierciedlające mechanizm powstawania i wymiaru zobowiązań. W części ustaw zostały one zgromadzone w rozdziale zatytułowanym „Obowiązek podatkowy”. Dla przykładu wyodrębnione przepisy znajdują się w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych, regulacjach dotyczących podatku rolnego, leśnego i od nieruchomości czy w podatku od środków transportowych. Odrębne przepisy w zakresie powstawania obowiązku podatkowego istnieją w ramach instytucji stanowiących nie tylko o momencie powstania obowiązku podatkowego, podmiotach, na których ciąży obowiązek podatkowy, lecz także o tym, kto jest zobowiązany lub uprawniony do konkretyzacji obowiązku podatkowego w formie deklaracji lub decyzji.
Inaczej zostało to przyjęte w podatkach dochodowych, gdzie powstanie obowiązku podatkowego nie jest wyraźnie unormowane. Obowiązek podatkowy w tych podatkach powstaje między 1 stycznia a 31 grudnia danego roku kalendarzowego albo innego przewidzianego prawem okresu.
Powstawanie obowiązku podatkowego oprócz znaczenia materialnego ma także konotacje proceduralne. Obowiązek podatkowy nie pełni żadnej funkcji, która wymagałaby jego definicji. Gdy przyjmie się, iż obowiązek podatkowy to podatkowy stosunek prawny materialny, to ogólna definicja stosunku prawnego jest wystarczająca dla dobrego rozumienia instytucji obowiązku podatkowego. Istotną rolę w prawie podatkowym odgrywa natomiast powstanie obowiązku podatkowego. Określa ono bowiem relacje między powstawaniem a wymiarem zobowiązania. To dlatego uznaje się, że to powstawanie obowiązku podatkowego, a nie sam obowiązek podatkowy, rozumiany jako stosunek prawnopodatkowy, powinien być przedmiotem definicji w Ordynacji podatkowej.
Opracowane na podstawie:
Buczek A., Dzwonkowski H., Etel L., Gliniecka J., Glumińska-Pawlic J., Huchla A., Miemiec W., Ofiarski Z., Serwacki J., Zdebel M., Zgierski Z., Prawo podatkowe, Warszawa 2006, s. 119-120.
Dzwonkowski H.: Ordynacja podatkowa, wyd. III, C.H.Beck, Warszawa 2011, s. 78 - 80.
