Słownik
Szacowanie podstaw opodatkowania
Instytucja szacowania podstaw opodatkowania uregulowana jest w rozdziale Ordynacji podatkowej pt. „Powstawanie zobowiązań podatkowych”. Jednakże szacowanie ma zastosowanie dopiero w postępowaniu podatkowym. Zgodnie bowiem z art. 23 § 1 OrdPU organ podatkowy określa podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli:
- brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia lub
- dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania, lub
- podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.
Organ podatkowy odstępuje od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania (art. 23 § 2 OrdPU).
„Szacowanie nie jest sposobem powstawania zobowiązań, lecz zespołem procedur, które umożliwiają ustalenie ich wysokości. Ponieważ obowiązuje zawsze wzorzec podstawowy podstawy opodatkowania w prawie materialnym, to instytucja szacowania nie ma charakteru samoistnego. Regulacje dotyczące szacowania to przepisy o charakterze proceduralnym. Kompetencja do szacowania jest warunkowym i zastępczym uprawnieniem do pominięcia przy ustalaniu podstawy opodatkowania tych przepisów, które zawierają ścisły wzorzec materialnoprawny podstawy opodatkowania, zobowiązując jednocześnie, aby rezultat szacowania był zgodny w jak największym stopniu z wynikiem, jaki uzyskuje się przy zastosowaniu tego wzorca. Osiągnięciu takiej zbieżności mają służyć specjalne procedury i metody szacowania. Mimo, że procedury te pozwalają zastosować specjalne, szacunkowe metody i środki dowodowe, to podlegają one jednak ocenie według standardowych reguł postępowania dowodowego przewidzianego w przepisach o postępowaniu podatkowym”*.
Zgodnie z art. 23 § 3 OrdPU podstawę opodatkowania można określić, stosując następujące metody:
- porównawczą wewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu,
- porównawczą zewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach,
- remanentową - polegającą na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu,
- produkcyjną - polegającą na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa,
- kosztową - polegającą na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie,
- udziału dochodu w obrocie - polegającą na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie jest możliwe zastosowanie wyżej wymienionych metod, organ podatkowy może w inny sposób oszacować podstawę opodatkowania.
„Szacowanie oznacza rezygnację z ustalenia zobowiązania na podstawie szczegółowego wzorca podstawy opodatkowania, w takim zakresie, w jakim brak jest danych do jego ustalenia. Rezygnacja z ustalenia stanu odpowiadającego wzorcowi szczegółowemu oznacza przyjęcie założenia, że globalna suma podstawy opodatkowania nie zawsze będzie idealnie odzwierciedlała wzór normatywny. Zgodnie jednak z przepisem art. 23 § 5 OrdPU, określenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania powinno zmierzać do określenia jej w wysokości zbliżonej do rzeczywistej podstawy opodatkowania. Jak widać, wymiar szacunkowy, mimo że jest z założenia ustalaniem stanu prawdopodobnego, powinien być efektem ustaleń stanu faktycznego. Ta słuszna tendencja orzecznictwa i ewolucja stanu normatywnego wskazuje na dążenie do tego, aby szacowanie nie stawało się sferą uznaniowego działania organów podatkowych”*.
Opracowane na podstawie:
Szacowanie podstaw opodatkowania, Kwartalnik Prawa Podatkowego 1999, nr 3-4, s. 10.
Dzwonkowski H. (red.), Prawo podatkowe, Warszawa 2010, s. 90 – 91.
