strona główna niezbędnik słownik

„Stosunek prawny to więź lub zespół więzi prawnych łączących strony (uczestników) stosunku prawnego. Powstawanie tych więzi powodują okoliczności nazywane zdarzeniami (faktami) prawnymi. »Jeżeli zdarzenie prawne (fakt prawny) spowoduje powstanie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów prawa, mówi się wówczas, że łączy je stosunek prawny«*. Każdy stosunek prawny rodzi jakieś następstwa prawne. Ich brak pozbawia dany stosunek cech stosunku prawnego*.

(...) Stosunek prawny obowiązku (zobowiązania) podatkowego, pozwala wskazać na uprawnienia wierzyciela i dłużnika, jeśli bada się uprawnienia i zobowiązania podmiotów połączonych tym stosunkiem. Stosunek prawny może też służyć do określenia relacji między podmiotem czynnym i biernym oraz wskazania na nierówność prawną tych podmiotów. Czysto finansowe aspekty stosunku prawnopodatkowego to realizacja przesunięcia środków pieniężnych między różnymi podmiotami. Stosunek prawnopodatkowy pozwala odróżnić stosunki prawne podstawowe od instrumentalnych, a w tym proceduralnych*. Umożliwia też analizę, w jaki sposób stosunki prawno-finansowe stanowią szczególny rodzaj stosunków prawnych*. Badania różnych instytucji ogólnego prawa podatkowego pozwalają na ujawnienie czynników powodujących powstanie, poszerzanie, zmiany strukturalnych elementów stosunku prawno-podatkowego oraz jego wygasania*. Jest to teoretyczne zastosowanie kategorii stosunku prawnego*.

W prawie cywilnym o treści stosunku prawnego decydować może umowa. W prawie podatkowym o tym, jakie powiązania (uprawnień i obowiązków) występują między podmiotami (stronami, uczestnikami) stosunku prawnego, decyduje obowiązujące prawo. Stosunek prawnopodatkowy powstaje zatem zawsze z mocy prawa, samoistnie.

O rodzaju stosunku prawnego informuje nas podmiot i przedmiot opodatkowania. Przedmiot stosunku prawnego odpowiada na pytanie, dlaczego i w stosunku do kogo powstają uprawnienia i obowiązki stosunku prawnego. Będzie to zatem opodatkowanie dochodu osób prawnych albo osób fizycznych, opodatkowanie majątku, opodatkowanie dochodu lub przychodu gospodarstw rolnych itd. Uprawnienia i obowiązki danego rodzaju stosunku prawnego wiążą się zatem z rodzajem sytuacji faktycznej lub prawnej (stosunku społecznego) oraz określonym podmiotem. Podmiot i przedmiot opodatkowania to zatem podstawowe tworzywo powstawania stosunku prawnego i punkt wyjścia przy wymiarze zobowiązań podatkowych i roszczeń podatnika.

(...) w obowiązującym prawie podatkowym stosunek prawny przybiera m.in. postać obowiązku, który powstaje samoistnie, z mocy prawa i zobowiązania, które jest wymierzane. Mają się one do siebie jak wzorzec. Wzorcem jest obowiązek podatkowy, a jego konkretyzacja to zobowiązanie podatkowe. Zwrot, nadpłata i strata, to stosunki prawne wymierzone, które nie mają wspólnej nazwy dla samych siebie ani nie istnieje też wspólna nazwa dla fazy je poprzedzającej, czyli ich powstawania.

Teoria prawa zna pojęcie „roszczenia” jako uprawnienia, w którym podmioty: uprawniony i zobowiązany do świadczenia są już określone indywidualnie. Rozróżnia się przy tym tzw. roszczenie materialne, które nie jest wymagalne oraz roszczenie wymagalne*. (...)

Różnica między obowiązkiem a roszczeniem (zobowiązaniem a roszczeniem podatnika) to wektor powinności zapłaty albo uprawnień i obowiązków, które z nich wynikają. W zobowiązaniach podatkowych wierzycielem jest podmiot publicznoprawny a dłużnikiem podatnik. W roszczeniach podatnika odwrotnie, wierzycielem jest podatnik a dłużnikiem podmiot publicznoprawny. Jednak nie każde z roszczeń podatnika polega na bezpośrednim uprawnieniu do przesunięcia środków finansowych na rzecz podatnika. W przypadku straty, jest to uprawnienie do odliczenia straty w następnych latach podatkowych, jeżeli podatnik osiągnie zysk. W przypadku prawa do odliczenia w podatku od towarów i usług występuje tzw. przeniesienie roszczenia podatnika na następne okresy, które jest realizowane, gdy podatek należny wierzycielowi publicznoprawnemu jest możliwy do skompensowania z prawem do odliczenia, jakie powstało w poprzednich okresach. Także niektóre ulgi polegają na tym, że najpierw powstaje prawo do ulg, a ich realizacja następuje w kolejnych okresach podatkowych"*.