Słownik
Zaniechanie poboru zobowiązania podatkowego
W prawie podatkowym istnieją procedury prowadzące do rezygnacji przez wierzyciela podatkowego z realizacji powinności materialnoprawnych, do których zobowiązany jest podatnik. Sytuacja taka ma miejsce w postępowaniu w sprawie:
- zaniechania poboru zobowiązania podatkowego w całości lub w części,
- zaniechania ustalania zobowiązania podatkowego,
- umorzeniu zobowiązania podatkowego.
W przypadku tych postępowań wymiar zobowiązania jest przesłanką rozstrzygnięcia. Nie można bowiem zaniechać ani umorzyć zobowiązania w całości ani - tym bardziej - w części, bez poznania jego wysokości. Wymiar jest przesłanką podjęcia decyzji, gdyż należy go skonfrontować z możliwościami finansowymi podatnika i ocenić w kontekście interesu publicznego i interesu podatnika.
W pierwotnej koncepcji ustawy o zobowiązaniach podatkowych, gdy teoria i praktyka nie wytworzyła jeszcze podziału na decyzje ustalające i określające (konstytutywne i deklaratoryjne), zaniechanie poboru było konstrukcją, która funkcjonowała w okresie między dokonaniem wymiaru, a terminem w którym zobowiązanie nie stało się jeszcze zaległością podatkową. „Ratio legis tej konstrukcji było z kolei to, aby nie wszczynać egzekucji podatkowej, gdy zachodziły przesłanki zaniechania poboru. W obydwu tych przypadkach istotnym elementem ich istnienia i stosowania były zarówno przesłanki materialne odstąpienia wierzyciela od realizacji swoich roszczeń jak i względy ekonomii procesowej”*.
Zaniechanie poboru zobowiązania podatkowego zostało uregulowane w art. 22 OrdPU. „Przepis art. 22 przewiduje kompetencje dla dwóch organów: ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz dla organu podatkowego. Zawiera on dwie zasadniczo różne konstrukcje. Jedną jest upoważnienie do wydawania aktów prawnych, a drugą – kompetencja do wydawania decyzji indywidualnych. (…)
Minister właściwy do spraw finansów publicznych może:
1) zaniechać w drodze rozporządzenia w całości lub w części poboru podatków, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem publicznym lub ważnym interesem podatników;
2) zwolnić w drodze rozporządzenia niektóre grupy płatników z obowiązku pobierania podatków lub zaliczek na podatki.
Organ podatkowy może:
1) na wniosek podatnika zwolnić płatnika z obowiązku pobrania podatku;
2) na wniosek podatnika ograniczyć pobór zaliczek na podatek.
(…)
Zaniechanie poboru podatków odnosi się do zobowiązań podatkowych wymierzanych deklaracją albo decyzją. Zaniechania poboru można dokonać w dowolnym czasie. Ustawodawca nie używa bowiem w przepisie terminu »zobowiązanie podatkowe«, co mogłoby skłaniać do takiej interpretacji, że »zaległość« już zaniechaniu poboru nie podlega.
Zaniechanie (zwolnienie) dokonywane przez Ministra Finansów ma postać rozporządzenia. Musi więc być adresowane do pewnej kategorii podmiotów, czyli musi mieć charakter ogólny ze względu na adresata. Nie powstał jeszcze w praktyce, ale nie jest to przecież wykluczone, problem, jaka kategoria podmiotów ma jeszcze ogólny charakter, a jaka nie może być adresatem rozporządzenia. Przepisy nic na ten temat nie mówią. Delegacje przepisu art. 22 wskazują na treść rozporządzeń wydawanych na podstawie tego przepisu.
Wydanie przez Ministra Finansów rozporządzenia w sprawie zaniechania poboru podatków powinno być uzasadnione interesem publicznym lub ważnym interesem podatników. Jak się na to wskazuje w piśmiennictwie, przez interes publiczny można rozumieć oczekiwanie określonej grupy podmiotów*. Wydaje się jednak, że takie rozumienie interesu publicznego jest zbyt wąskie. Oprócz tego, że powinno to być oczekiwanie określonej grupy podmiotów, warunkiem zaniechania powinno być także, aby interes tej grupy był na tyle uzasadniony, aby nie naruszał, bez jednoznacznie zidentyfikowanej potrzeby, szeroko rozumianych interesów pozostałych podatników. Interes podatnika to stan jego oczekiwania w zakresie określonej potrzeby. Przy wprowadzaniu takiego rozporządzenia nie może dochodzić do nieuzasadnionego naruszenia interesów materialnych różnych grup podatników*. (…)
Zwolnienie płatników z obowiązku pobrania podatków lub zaliczek musi dotyczyć pobrania całości podatku (zaliczki), z tym że w odniesieniu do zaliczek zwolnienie może obejmować dowolny okres ich pobierania.
Zwolnienia płatników z obowiązku pobierania podatków (zaliczek na podatki) nie należy kojarzyć z instytucją zaniechania poboru zobowiązania w stosunku do podatników.
Zwolnienie płatnika z obowiązku pobrania podatku dokonywane przez organy podatkowe może nastąpić w razie zagrożenia ważnych interesów podatnika, ale także, w szczególności, zagrożenia jego egzystencji. Dodatkową przesłanką jest także uprawdopodobnienie niewspółmiernie dużej wysokości podatku w stosunku do podatku należnego za okres rozliczeniowy”*.
Opracowane na podstawie:
H. Dzwonkowski, Samowymiar i postępowanie podatkowe, (w:) C. Kosikowski, E. Ruśkowski (red.) Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006, s. 693-694.
