Słownik
Zasady podatkowe
„Zasady podatkowe to albo opracowane przez naukę postulaty pod adresem podatków i całego systemu podatkowego albo normy – zasady, czyli normy uznane za szczególnie ważne dla systemu prawa podatkowego. Mają one źródło w historycznej i współczesnej myśli podatkowej. Zasad tych sformułowano wiele i mają one zróżnicowany charakter. Katalog zasad podatkowych zależy od: epoki historycznej, systemu polityczno-ekonomicznego oraz poglądów przedstawicieli doktryny. Wśród zasad znajdujemy takie, które odwołują się do fundamentalnych wartości, na których winno opierać się funkcjonowanie mechanizmów państwa, inne mają charakter zasad gospodarczych, jeszcze inne – prakseologicznych; są także zasady o czysto technicznym znaczeniu. Niektóre z tych zasad przybrały kształt rozwiązań prawnych zawartych w przepisach prawnych, w tym w konstytucjach. Uniwersalna klasyfikacja zasad*, która uwzględnia zarówno historyczne, jak i współczesne zasady podatkowe, obejmuje:
- zasady techniki podatkowej,
- ekonomiczne zasady opodatkowania,
- zasady przerzucalności podatków,
- zasady etyki opodatkowania.
Twórcą zasad podatkowych był Adam Smith (1723–1790). Opracował on klasyczne dziś dzieło ekonomiczne pt. »Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów«. Adam Smith wyróżnił zasady:
- równości (powszechność, likwidację przywilejów różnych grup społecznych, proporcjonalność opodatkowania dochodów) – była to równość w sensie obiektywnym, nie dostrzegał równości subiektywnej podatków,
- pewności (jawne i konkretne przepisy),
-
taniości, czyli:
- minimalizację kosztów utrzymania administracji podatkowej,
- ograniczenie kosztów ponoszonych przez podatników w związku z uiszczaniem podatków,
- dogodności – pobieranie podatków we właściwym czasie.
W dalszej kolejności Adolf Wagner, odrzucał tezy liberalizmu i opowiadał się za tzw. socjalizmem państwowym, zwanym także »socjalizmem katedr uniwersyteckich«.
Zasady Wagnera ujęte zostały w cztery grupy:
- zasady polityki finansowej (wydajność i elastyczność),
- zasady gospodarcze (ochrona majątku i kapitału jako ochrona źródeł podatku),
- zasady sprawiedliwości (powszechność, równomierność poprzez nawiązywanie do ekonomicznej zdolności płatniczej i progresję),
- techniczne zasady zarządzania podatkami (pewność, dogodność, taniość).
Współcześnie bardzo istotną rolę odegrało w kształtowaniu zasad podatkowych orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Na jego podstawie wyróżniono szeroki katalog zasad podatkowych, podzielono je na:
- podstawowe zasady systemu prawa daniowego o uzasadnieniu aksjologicznym (równość, powszechność, sprawiedliwość)*,
- zasady tworzenia prawa daniowego (zasada władztwa daniowego i względnej swobody jego tworzenia, zasady dotyczące przestrzegania systemu źródeł prawa daniowego, zasady dotyczące materialnej treści prawa daniowego w państwie prawnym)*.
(...)
Gałęzie prawa, które mają dobrze wykształconą teorię, posiadają też wykształcony przez teorię i praktykę system zasad ogólnych. Najczęściej są to normy wiodące dla stanowienia i wykładni prawa.
Brak w polskim systemie prawnym ogólnych zasad prawa podatkowego wynika z obiektywnej trudności ich wypracowania, spowodowanej daleko posuniętą niejednorodnością charakteru prawnego poszczególnych części tego systemu. Każdy podatek to mimo jednorodności modelu (podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania i stawka) inna konstrukcja prawna. Po części system podporządkowany jest zasadom postępowania podatkowego i egzekucji podatkowej. Nie oznacza to jednak, że system prawa podatkowego nie posiada takich cech wspólnych, które pozwoliłyby wyodrębnić systemu zasad. U podstaw ich wyodrębniania muszą jednak leżeć kompleksowe i wspólne dla całego prawa podatkowego założenia teoretyczne”*.