strona główna niezbędnik słownik

Zobowiązanie podatkowe to ujawniona na podstawie wzorca indywidualnego obowiązku podatkowego jednostkowa podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowana należność na rzecz związku publicznoprawnego. W deklaracji samowymiarowej zobowiązanie przybiera postać reguły zachowania deklarowanego. Natomiast jeżeli podatnik nie ma obowiązku składania deklaracji, to zobowiązanie przybiera postać wpłaty albo postać reguły po­winnego zachowania się zawartej w decyzji. „Zobowiązanie podatkowe odzwierciedla treść stosunku prawnego obowiązku podatkowego w postaci należności podatkowej. Wyznaczeniu lub dokonaniu wpłaty może towarzyszyć roszczenie podatnika wobec jednostki publicznoprawnej (strata, zwrot, nadwyżka podatku naliczonego nad należnym)”*.

„Na zobowiązanie sensu stricto składa się oznaczenie podmiotu i skierowana do niego powinność  zapłaty określonej wysokości zobowiązania. Z przedmiotowego punktu widzenia zakres pojęcia zobowiązanie podatkowe jest zawsze poszerzony o element wielkości zobowiązania, które w obowiązku podatkowym nie występuje, gdyż brak w nim skonkretyzowanej podstawy opodatkowania.

Zobowiązanie sensu largo to - oprócz wskazanych wyżej elementów - także wszystkie inne uprawnienia i obowiązki podatnika wynikające z obowiązującego prawa, takie jak obowiązek dotrzymania terminu zapłaty, obowiązek złożenia zeznania lub deklaracji podatkowej itp. W zależności od celów badawczych można wyodrębniać dalsze pola zakresu zobowiązania. Jednak rozróżnienie zobowiązań sensu stricto i largo jest najbardziej użyteczne, bowiem pozwala wyodrębnić minimalną treść zobowiązania, bez której nie może ono powstać. Skierowana do określonego podmiotu powinność zapłaty i wysokość zobowiązania to elementy podstawowe i konieczne zobowiązania podatkowego. Inne, np. termin i forma płatności, wynikają z przepisów powszechnie obowiązujących i muszą być realizowane zgodnie z normatywnym obowiązkiem podatkowym, niezależnie od tego, czy są objęte treścią zobowiązania.

Podobnie używać można pojęcia uniwersalnego zobowiązania podatkowego (zobowiązanie podatkowe w ogólności) oraz zobowiązania podatkowego w konkretnym podatku. W danym podatku będzie ono miało pewne indywidualne cechy ze względu na sposób powstawania, formę prawną, terminy itp.”*.

W art. 5 OrdPU ustawodawca zawarł definicję zobowiązania, zgodnie z którą  zobowiązaniem tym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. W świetle tego artykułu pojęcia zobowiązania podatkowego należałoby używać na oznaczenie zobowiązania skonkretyzowanego, czyli zobowiązania zawartego w deklaracji, wpłacie lub decyzji. Jednak w przepisach prawa i w praktyce nader często pojęcia zobowiązania używa się na określenie:

• fazy stosunku prawnopodatkowego, w której stosunek ten jest obowiązkiem podatkowym, jak również
• fazy, w której stosunek prawno podatkowy jest przekształcony w zobowiązanie skonkretyzowane.

Przykładem może być tytuł rozdziału I Działu III OrdPU „Powstawanie zobowiązania podatkowego”. W rozumieniu art. 5 OrdPU zobowiązanie nie może powstawać. Jest wymierzane, konkretyzowane, a wcześniej istnieje jego postać wirtualna, czyli obowiązek podatkowy. Zatem stosunek prawny zobowiązania podatkowego istnieje najpierw w ułomnej, bo nieskonkretyzowanej postaci obowiązku podatkowego, a następnie w postaci „właściwej” i „ostatecznej” zobowiązania podatkowego (o ile właściwy podmiot dokona przekształcenia obowiązku w zobowiązanie). Obowiązek podatkowy może jedynie powstawać, a zobowiązanie podatkowe tylko można wymierzać. Przez zobowiązanie podatkowe należałoby rozumieć:

• regułę zachowania powinnego – jeżeli konkretyzacja nastąpiła w decyzji, lub
• regułę zachowania deklarowanego – jeżeli konkretyzacja nastąpiła w deklaracji.

Praktyka pokazuje jednak, iż dotychczasowe sztywne nawyki orzecznictwa i zamieszanie wokół pojęcia obowiązku i zobowiązania nie sprzyjają takiej precyzji w operowaniu tymi pojęciami.

Opracowane na podstawie:

1. Dzwonkowski H.: Ordynacja podatkowa, wyd. III, C.H.Beck, Warszawa 2011, s. 73 i 85.